Kolesterol ve Riskler

Toplumumuzda insanlar birbirleriyle karşılaştıkları zaman, hatır sorarken ‘kan yağların yüksek mi? Kolesterolün nasıl?’diye sormaya başladılar.Özellikle 40 yaşından sonra bu sorular sıklaşıyor bir de tansiyonun nasıl,sorusu da ekleniyor.
Kolesterol; yaşam için gerekli olan,mum kıvamında yağımsı bir maddedir.Kolesterol normal olarak;beyin,sinirler,kalp,kaslar ve karaciğer başta olmak üzere tüm vücutta yaygın olarak bulunur.Vücudumuz kolesterolü kullanarak,kortizon,seks hormonu,D vitamini ve yağları sindiren safra asitlerini üretir.Bu işlemler için kanda çok az miktarda kolesterol bulunması yeterlidir.Eğer kanda fazla miktarda kolesterol varsa,bu fazlalık kan damarlarında birikir ve damarların sertleşmesine,daralmasına yol açar. Kalbi besleyen koroner damarlarda kolesterol birikimi olursa,göğüs ağrısı,kalp krizi,damar tıkanması gibi sorunlar oluşur.Böbrek damarlarında birikirse,yüksek tansiyon,böbrek yetmezliği,beyine giden damarlarda birikirse sinir sistemine ve beyine ait sorunlar yaşanır.

İYİ KOLESTEROL_KÖTÜ KOLESTEROL
Kolesterol yağ kıvamında olduğundan,su özellikleri taşıyan kanda çözünüp,taşınamayacağı için karaciğerde bir protein ile birleşerek paket edilir.Bu birleşmenin adına ‘Lipoprotein’ denir.Bu birleşimler değişik dansite (yoğunluk) de bulunur.Bunların düşük yoğunlukta olanına LDL (Low Density Lipoprotein) kötü huylu kolesterol adı verilir.Düşük dansiteli  kolesterolün de muhtelif tipleri olmakla beraber en sık kullanılan LDL miktarıdır.Yüksek yoğunluklu kolesterol HDL (High Density Lipoprotein) ise faydalı kolesterol diye bilinen çeşittir.Faydalı kolesterol (HDL) zararlı tipteki kolesterolleri kandan iyice temizlenmek üzere karaciğere taşır ve zararlı etkilerinin azalmasına yardımcı olur.Adeta bir süpürge görevi üstlenir.O halde faydalı kolesterol denen HDL miktarı kanda yüksek olmalı ki bu görevi iyice yapmış olsun.
Yağ metabolizması bozukluğu olan kişilerde,yine kolesterol gibi yağımsı bir madde olup,kanda çözünen trigliserid’in de damar sertliğindeki rolü kolesterol kadar belirgin değildir.

YÜKSEK KOLESTEROL NEDİR?
Kanda kolesterol ve LDL’nin yüksekliği kişi için muhtelif organlara yönelik risk faktörüdür.
Aynı şekilde HDL kolesterolün düşük olması da bir risktir.
20 yaşın üzerinde kan kolesterol düzeyi nasıl olmalı;
200 mg/dl’nin altı istenilen düzey
Kolesterol                             200-239 mg/dl arası sınırda yüksek
240 mg/dl’nin üstü ise yüksektir.

130 mg/dl’nin altı istenilen düzey
LDL                               130-159 mg/dl sınırda yükseklik
160 mg/dl’nin üstü ise yüksektir.
35 mg/dl’nin ve altı düşük
HDL                              Ortalama HDL düzeyi bayanlarda 55 mg/dl, erkeklerde 45 mg/dl’dir.
Yani bayanlar HDL yönünden daha şanslıdır.
Kanda;kolesterol 200’ün üstü, LDL 130’un üzerinde ve HDL’de 35’in altında ise risk yüksek demektir.
Trigliserid düzeyi ise;
200 mg/dl’nin altı normal
200-400 mg/dl sınırda yüksek
400-1000 mg/dl yüksek demektir.
Kolesterol yüksekliği ile ilgili tedavi düzenlenirken öncelikle LDL kolesterol düzeyleri temel alınmalıdır.

KOLESTEROL NİYE YÜKSELİR?
Kanda kolesterol düzeyini etkileyen çok sayıda faktör vardır:
●Kalıtımsal Faktörler (ailevi)
●Gıdalar
●Kilo Fazlalığı
●Stres gibi faktörler kolesterolü ve kötü huylu kolesterolü yükseltir.
●Düzenli egzersiz ise iyi huylu kolesterolü yükseltir.60-65 yaşa kadar,yaşla birlikte,kadınlarda da menapozdan sonra kolesterol düzeyi artar.
●Bazı hastalıklarda kolesterol yükselmesine yol açar.
●Genetik yağ metabolizması hastalıkları
●Tiroid bezinin yetersiz çalışması
●Karaciğer hastalıkları
●Nefrit gibi böbrek hastalıkları
●Şeker hastalığı
●Şişmanlık

KOLESTEROLÜN ÖNEMİ NEDİR?
Türkiye’de ve diğer ülkelerde ölüm ve kalıcı bozukluklara yol açan sorunların başında kalp ve damar hastalıkları gelir.Ülkemizde 6 milyon civarında kişide kan kolesterol düzeyi sınırda yüksek, 2 milyon kadar kişide ise yüksek denilebilir.Gelişmiş ülkelerde ölüm nedenleri arasında kalp ve damar hastalıkları ilk sıradadır.Yüksek kolesterol,yüksek tansiyon ve kilo fazlalığının kontrol altına alınmasıyla bu ölümler önlenebilir ve geciktirilebilir.Bu nedenle Dünya Sağlık Örgütü kalp ve damar hastalıklarını bir numaralı insanlık düşmanı ilan etmiştir.Kanda kolesterol ve LDL kolesterolün yüksek olması kalp ve damar hastalıkları bakımından önemli risk faktörüdür,HDL,kolesterolün düşük olması da bir risk faktörüdür.Bu riske sahip hastalarda kalp krizi,felç,damar tıkanması,böbrek yetmezliği gibi hastalıkların ortaya çıkma olasılığı daha fazladır.

KALP VE DAMAR HASTALIKLARI RİSK FAKTÖRLERİ
Kolesterolü yüksek hastalarda,kardiyovasküler risk faktörlerinin değerlendirilmesi ve mümkünse değiştirilmesi,tedavinin temel noktalarından birisidir.Bu hastalıklarda risk faktörleri azaltıldığı oranda;kalıcı hasar ve ölüm riski de azaltılmış olur.
Nedir bu risk faktörleri:
1)Tansiyon yüksekliği
2)Yağ dengesi bozukluğu,kolesterol yüksekliği
3)Şeker hastalığı
4)Sigara içimi
5)Şişmanlık
6)Fiziksel aktivite
7)Kanın pıhtılaşma faktörlerinin fazlalığı
8)İleri yaş
9)Aile öyküsü
10)A tipi kişilik (mükemmeliyetçi,obsetif,hırslı ve gergin kişilik)
11)Fazla alkol ve bağımlılığı
12)Ürik asit yüksekliği ve Lipoprotein (a) dediğimiz kolesterol tipi yüksekliği olarak
özetlenebilir.

YÜKSEK KOLESTEROLÜN VÜCUDA VERDİĞİ ZARARLAR
Kanda aşırı miktarda bulunan kolesterol yıllar içinde damar duvarında birikir.Ve o damarlarda daralma ve tıkanmaya yol açar.Bu durum bir su borusuna pisliklerin birikmesine benzetilebilir.Yani kolesterolün damar duvarına zarar verebilmesi de uzun sürede meydana gelir.
Kalbi besleyen koroner damarlarda kolesterol birikirse,daralmaya veya tıkanma sonucu;göğüs ağrısı,kalp krizi veya kalp yetmeliği meydana gelebilir.Beyini besleyen boyun etrafındaki damarlarda kolesterol birikim olması felçlere,konuşma bozukluklarına,dengesiz yürümeye,bilinç kaybına yol açabilir.Böbrek damarlarında kolesterol birikimi yüksek tansiyon ve böbrek yetmezliğine yol açabilir.Göz dibi damarlarını tıkayıp körlüğe,bacak damarlarını da tıkayıp gangrene bile sebep olabilirler.
Kolesterol yüksekliğine sebep olan faktörlerden uzak durarak kolesterol yükselmesini önlemek,yükselen kolesterolü tedaviyle düşürmekten çok daha önemlidir.

KOLESTEROL-YÜKSEK TANSİYON İLİŞKİSİ
İkisi arasında doğrudan bir ilişki yoktur.Ancak ikisinin de hedefi ve zara verdiği organ aynıdır;kan damarları.Yüksek tansiyon kan damarlarındaki basıncı yükselterek aşınma ve yırtılmalara neden olur.Yüksek kolesterolde damar duvarında kolesterol maddesinin birikimine yol açarak damarlarda daralma tıkanmalara yol açar.Yüksek tansiyon  ve kolesterol yüksekliği kan damarlarına birbirlerinin verdikleri zararın şiddetini artırarak dama problemine sebep olurlar.

YÜKSEK KOLESTEROL TEDAVİSİNDE TEMEL PRENSİPLER
Yüksek kolesterolün kontrol altına alınmasıyla yaşam süresinin uzadığı,kalp ve damar hastalıklarına bağlı ölümlerin azaldığı ve kalıcı sakatlıkların önlendiği kesin olarak bilinmektedir.Diğer kalp-damar hastalığı risk faktörlerinin tedavisinin de planlanması ayrı bir önem taşımaktadır.İki ana tedavi şekli vardır:

1_İlaç dışı tedavi
2_İlaç tedavisi

Tedavi her hasta için farklılık taşıyabilir.İlaç dışı tedavi kesinlikle ihmal edilmemelidir.İlaç tedavisi doktor denetiminde olmalıdır.Tedavide hedef belirlenirken LDL esas alınmalıdır.
Kişide kalp ve damar hastalığı yoksa LDL kolesterol düzeyinin 130 mg altında düşürülmesi yeterlidir.Eğer kişide kalp ve damar hastalığı varsa LDL düzeyi 100 mg altında tutulmaya çalışılmalıdır.
İlaç dışı tedavide yaşam düzeninin değiştirilmesi gereklidir.İlaçsız tedavilerde yapılan ihmal,kolesterol düşürmek amacıyla kullanılan ilaçların başarısını da azaltır.
İlaçsız tedavilerin başında beslenme alışkanlığının değiştirilmesi gelir.Diğer bir kardiyovasküler risk faktörü olan sigaranın bırakılması gerekir.Çünkü kolesterol yüksekliği ile birlikte içilen sigaranın risk faktörü olan oranı da yükselmektedir.
Yüksek tansiyon,şeker hastalığı,kilo fazlalığı kesinlikle kontrol altına alınırsa,dengeli ve istikrarlı egzersiz ile HDL kolesterolü yükseltilirse, yüksek alkol alımı sınırlandırılırsa kolesterole karşı önlemde başarı oranı artar.Az miktarda alkolün HDL kolesterolü yükselttiği bilinmekle beraber, izin verilebilen saf alkol miktarı erkeklerde günde 30 ml, bayanlarda ise günlük 15 ml. kadardır.30 ml. alkol 720 ml. birada, 300 ml. şarapta, 60 ml. viskide ve 60 ml. rakıda bulunur.

BESLENME ŞEKLİ
Yüksek kolesterol tedavisinin olmazsa olmaz koşuludur.Doymuş (katı) yağlardan ve kolesterolden fakir diyet seçilmelidir.Sıvı yağlar (doymamış) tercih edilmelidir.
Genel olarak sebze,meyve ve hububat türleri seçilmeli ve kızartmalardan kaçınılmalıdır.

Kırmızı et yerine beyaz et tercih edilmeli ama onlarda da aşırıya kaçılır, balık yiyorum diye kolesterol oranı yüksek kabuklu deniz ürünleri yenir ve yağda pişirilme tercih edilirse gayeden uzaklaşılır.Karaciğer, beyin ve böbrek gibi zengin kolesterole sahip etlerden uzak durulmalı.Yağı azaltılmış süt ve peynir tercih edilmeli.Fındık, ceviz gibi gıdalar hep merak konusudur.Haftada 150 gr. Kadar fındık ve cevizin iyi kolesterolü yükselttiği gözlenmiş.Ama bunların fazla tüketilmesi fazla kalori ve kilo almak demek olacağı için miktara özen gösterilmelidir.
Kilolu kişiler için, sağlıklı beslenme zayıflamanın temel noktasıdır.Gün içinde sık ve az miktarda yemek yenmeli.Kilo verirken acele etmemek gerekir.Bir yılda toplam vücut ağırlığınızın % 10’u kadarını vermeniz yeterli olabilir.Kilo vermek beslenmeye dikkat edildiği oranda egzersiz yaparak olmalıdır.Yani ithalatı kısıp, ihracatı arttırmak suretiyle vücut ekonomisi rantabilite sağlar.
Alışkanlıkların değiştirilmesi kilo vermenin temel çözümüdür.

● Gazete, kitap okurken ve televizyon seyrederken bir şeyler yenince ne kadar yenildiği fark edilmeyebilir.Onun için bu tür alışkanlıklar varsa terk edilmelidir.
● Karnınız açken mutfak alışverişi yapmayın, alıverişe çıkmadan önce liste yapın.
● Öğün atlamayın, sadece açken yemek yemeğe çalışın.
● Gıdaların yağ, tuz, kalori içeriğine dikkat edin.
● Diyetinizi bozduğunuz için suçluluk duymayın.Önünüzde başka öğünler olduğunu  unutmayın.
● Egzersiz yapın.
● Açık büfe tarzı yemeklerden uzak durun.
● Evinize gelen misafirlere yaptığınız ikramı azaltın.
● Çok iştahlı arkadaşla yemeğe oturursanız siz ona uymamaya bakın.
● Kolesterol düşürücü ilaç kullanırken diyete özen gösterin.

İLAÇ TEDAVİSİ
Yağ metabolizması bozukluklarını düzeltmek amacıyla çeşitli ilaçlar geliştirilmiştir.
Statinler, safra asidi bağlayıcı ilaçlar, nikotinik asit ve fibratlar, bu ilaçlara ne zaman  başlanacağı, ne kadar süre kullanılacağı ve hedef kolesterol, LDL kolesterol ve trigliserid  düzeyleri kesinlikle takibe alınmalıdır.
Kolesterol ilaçları kullanılırken, tansiyon ve şeker hastalığı varsa onların ilaçları asla ihmal edilmemelidir.

● Komşu ve arkadaşın önerisiyle ilaç alınmamalıdır.
● İlacın bitmesi, muayeneye kısa bir zaman kalması gibi nedenlerle ilaç tedavisine kısa süreli bile olsa kesinlikle ara verilmemelidir.
● Yüksek kolesterolün çok yaygın bir hastalık olması kamuoyu ve medyanın ilgisini de çektiği için, çok zaman bu konuda uzman olmaya kişilerin fikirleri, hastaların eksik ve yanlış bilgilendirilmesine sebep olmaktadır.Birçok hastamızda internet aracılığıyla edindikleri bilgilerin yanlış yorumlanması sonucu heyecana kapıldıklarını görmekteyiz.Unutulmamalıdır ki stres de birçok risk faktörünü kamçılamaktadır.

Prof. Dr. Koptagel İlgün
Acıbadem Kadıköy Hastanesi İç Hastalıkları Bölüm Başkanı
www.acibadem.com.tr