Kronik Böbrek Yetersizliği ve Böbrek Nakli

Kronik Böbrek Yetersizliğini ve böbrek naklini Acıbadem International Hastanesi Organ Nakli Bölüm Başkanı ve Genel Cerrahi Uzmanı Prof. Dr. İbrahim Berber anlattı.

Kronik böbrek yetersizliği nedir? Ne zaman bir kişiye kronik böbrek yetersizliği tanısı konur?
Kronik böbrek yetmezliği, böbrek fonksiyonlarının 3 aydan daha uzun süreli olarak geri dönüşümsüz olarak bozulmasıdır. Kronik böbrek yetmezliğinin değişik evreleri de var.  Bu 1’den 5’e kadar gidiyor. Evre 5 dediğimiz zaman artık son dönem böbrek yetmezliği aşamasına gelinmiş demektir. Yani artık böbrek yapması gereken fonksiyonları yerine getirmiyordur. Evre 5 aşamasına gelindiği zaman diyaliz veya böbrek nakli olarak 2 tane tedavi seçeneğimiz var. Bu hastanın genel durumuna, böbrek vericisinin olup olmamasına göre şekillenir.

KRONİK BÖBREK YETERSİZLİĞİNDE RİSK FAKTÖRLERİ

Kronik böbrek yetersizliğinde risk faktörleri nelerdir? Kimler kronik böbrek yetersizliği açısından risk grubuna girer?
Her 6-7 kişiden birinde aslında değişik evrelerde böbrek yetmezliği vardır. Evre 5 aşamasına gelmiş  insan sayısı Türkiye’de yaklaşık 63 bin civarındadır. Özellikle şeker hastalığı ve yüksek tansiyon en önemli risk grubunu oluşturuyor. Çünkü son dönem böbrek yetmezliği gelişen hastaların yaklaşık 3’te 1’ini şeker hastaları, 3’te 1’ini ise yüksek tansiyonu olan hastalar oluşturuyor. Geri kalan 3’te 1’ini ise genetik faktörler, böbrekte taş olması, geçirilmiş böbrek enfeksiyonları veya doğumsal bir takım anomaliler gibi nedenler oluşturuyor.

Özellikle 1’inci, 2’inci evreden bahsedersek bu evrelerde böbrek kendini yenileyen bir organdır. Bazı şeyler tekrar eskiye dönebilir mi hasta kendine dikkat ederse?
Böbrek kendini yenileyebilen bir organ değil. Böbreğin süzme fonksiyonunun gerçekleştirildiği bölge, damar yumağından oluşan bir kısımdır. Burada oluşan hasarlar geriye dönmez; ama eğer ki biz erken evrede böbrek yetmezliğini tespit edersek ve böbrek yetmezliğine neden olan sebepleri ortadan kaldırabilirsek, o haliyle de böbrekler uzun süre idare edebilir. Çünkü böbrekler çok çalışkan organlardır.

BÖBREK RAHATSIZLIĞINDA BELİRTİLER

İlk aşamadan son aşamaya kadar hastaların ne tür şikâyetleri olabilir?   
Genç hastalar bu şikâyetleri çok dikkate almıyorlar ve çoğunlukla son aşamada komaya girerek hastaneye gelmek zorunda kalabiliyorlar. Böbrek yetmezliğinin değişik belirtileri olabiliyor. Mesela tansiyon yükselmesi olabiliyor, üre kreatinin yükselmesine bağlı birtakım cilt renginde değişmeler, ağızda üre kokusu, idrar renginde değişmeler, idrarın köpüklü gelmesi gibi belirtiler olabiliyor. Böbreğin yapması gereken diğer fonksiyonların yerine getirilememesine bağlı belirtiler de olabiliyor. Böbrekler; sadece kanı süzen, zararlı maddeleri atan organlar değil. Böbrekler aynı zamanda vücut için gerekli olan kanın yapımını sağlayan hormonu salgılar. Böbrek yetmezliği olduğunda kan yapımında da bozukluklar meydana gelebilir. Böbrekler aynı zamanda D vitamininin aktif hale gelmesini sağlar. Böbrek bozukluğunda D vitamini aktif hale gelemeyeceği için kemiğin kalsiyum, mineral metabolizması da bozulabiliyor. Dolayısıyla bütün bunlara bağlı belirtiler görülebilir. Yapmamız gereken şey her sene gebel bir kontroldür. Bir check upla böbrek fonksiyonlarımızı kontrol ettirmek gerekir.

Böbrek fonksiyonlarının sağlıklı olup olmadığını gösteren testler hangileridir?
Tam idrar tahlili, kanda üre, kreatin değerleri bakılmalıdır. Bunun yanında fosfor veya bazı hormon testleri de bakılabilir. Aynı zamanda ultrason ile kontrol sağlamak da gerekir.

Vericisi olan ya da verici bulabilme ihtimali olabilen bir hastayı düşünelim son evre böbrek yetersizliği hastası ya diyaliz ya böbrek nakli olabiliyor. Aslında bir hastaya bu dönemde hiç diyalize başlamadan direk nakil yapılabilir mi? Yoksa önce diyaliz önerelim de diyaliz idare etsinde sonra mı nakil yapalım dersiniz
Nakil olamayan insanlar için diyaliz hayat kurtaran bir tedavi. Ama eğer bir kişide 5’inci evrede bir böbrek yetmezliği varsa ve organ verebilecek bir yakını varsa; yani nakil olma şansı varsa doğru olan hiç diyalize girmeden böbrek naklinin gerçekleştirilmesidir. Çünkü diyalize girilmeden yapılan böbrek nakillerinin sonuçlarının daha başarılı olduğu araştırmalarla tespit edilmiştir. Ama bazı hastalıklarda özellikle nefrit türlerinde önce belli bir süre diyalize girdikten sonra nakil yapmak daha iyi olabiliyor. Bunu hasta bazlı değerlendirmek gerekiyor.

Prof. Dr. İbrahim Berber

CANLI VE KADAVRADAN BÖBREK NAKLİ

Canlıdan nakil var birde kadavradan nakil var. Bunların başarı oranları arasında bir fark var mı uzun dönemde?
Canlıdan yapılan nakillerin başarı oranları bütün dünyada olduğu gibi Türkiye’de de aynı şekilde kadavraya göre daha başarılı. Canlıdan nakilde böbrek hemen vericiden alınıyor ve vakit kaybetmeden alıcıya naklediliyor. Ama kadavradan yapılan nakilde böbrek, buzun içerisinde 8-24 saat gibi bir süre bekleyebiliyor. Buzun içinde bekleme süresi arttıkça, böbrek korunmasına rağmen bir miktar da olsa hasarlanabiliyor. Dolayısıyla canlıdan yapılan nakiller, kadavraya göre daha başarılı. Ama doğrusu yine de kadavradan yapılan nakil sayısını arttırmaktır.

Kimler bağışçı olabilir? Yaş seçeneği var mıdır? Bir takım kronik hastalıklar organ bağışına engel midir?
Burada 2 noktayı ayırt etmek gerekiyor. Canlıdan organ verecek olanlar için kurallar başka, kadavradan beyin ölümü gerçekleştikten sonra organlarını bağışlayanlar için kurallar başkadır. Normalde 18 yaşını dolduran, akli dengesi yerinde olan herkes organ bağışında bulunabilir. Bir gün beyin ölümünün gerçekleşmesi durumunda organlarının kullanılıp kullanılmayacağı o anda yapılan değerlendirmeye göre karar veriliyor. Buna Böbrek Bilim Kurulu karar veriyor.

ÇAPRAZ NAKİL NEDİR?

Bir kavram daha var çapraz böbrek nakli. Çapraz böbrek nakli nedir? Nasıl yapılır?
Çapraz böbrek nakli, canlıdan yaptığımız bir nakil türüdür. Son yıllarda gittikçe artan oranda dünyada ve Türkiye’de gerçekleştiriliyor. Bir alıcının böbrek verecek bir yakını olduğu halde örneğin; kan grubu uyumsuzluğu ile yani uyum testlerinde problemler sebebi ile organ nakli gerçekleştirilememişse bu durumda aynı sorunu yaşayan başka bir alıcı, verici çiftle değişim yapabiliyor. Kısacası vericileri değişmiş oluyorlar.

Organ naklinde başarıyı etkileyen hastaya ait birtakım sorumluluklar var mı?
Böbrek naklinde başarıyı belirleyen şeyler; hastanın iyi şekilde ameliyata hazırlanması, ameliyatın iyi yapılması ve ameliyat sonrası bakımın iyi yapılmasıdır. Ameliyat sonrası doktor kontrolleri önemlidir. Hasta kendi sorumluluklarını yerine getirmelidir. İlaçlarını zamanında ve düzenli kullanmalıdır. Genç çağda neredeyse 4’te 1’inde organ kayıplarının sebebi ilaç uyumsuzluğundan kaynaklanıyor. İlaçlarını düzgün kullanmadıkları için organlarını maalesef kaybediyorlar. Bunun dışında sağlıklı beslenmesi ve enfeksiyonlara karşı dikkatli olmaları da gerekiyor.

Evliliğe, hamileliğe, doğuma engel midir?
Engel değildir. Böbrek nakli olan erkeklerde problem biraz daha kolay çözülüyor. Ama kadınlarda böbrek nakli olduktan sonra aslında doğurganlık oranı artıyor. Çünkü böbrek yetmezliği olduğunda diyaliz tedavisi görürken kadınlarda hamile kalma doğurganlık oranı çok azalıyor, adetten kesilebiliyorlar. Ama böbrek nakli olduktan sonra bunların hepsi düzene giriyor. Nakil yaptıktan sonra eğer hiçbir problem yoksa canlıdan yapılan nakillerde 1 seneyi doldurduktan sonra hamile kalmalarına ilaçlarını ayarlayarak izin veriyoruz.

Türkiye’ye yurtdışından birçok hasta geliyor tedavi için. Organ nakli ve böbrek nakli olmak için hangi ülkelerden hastalar geliyorlar?
Geçen yıl Türkiye’de 5 bin 597 organ nakli gerçekleştirildi toplam. Bunların içerisinde yaklaşık yüzde 10’unu yurtdışından gelen hastalar oluşturuyor. Bu tabi ki sağlık turizmi açısından önemli bir şey.. Özellikle Balkan ülkelerinden, Türki Cumhuriyetlerinden, Orta Doğudan, Afrika’dan hatta bazen Avrupa’dan da insanlar organ nakli için Türkiye’ye gelebiliyorlar. Türkiye’ye vericisi ile birlikte gelmesi gerekiyor. Çünkü Türkiye’de, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayan bir insanın kadavradan nakil olması mümkün değildir. Vericisi ile birlikte geliyor, gerekli kurallar, kanunlar çerçevesinde organ nakli gerçekleştiriliyor.