Madde Bağımlılığından Kurtulmak Mümkün Mü?

Madde kullanımıyla kişiler çeşitli hislere kapılabiliyor. Kimi madde uyarıcı etki yaparken kimi maddeler ise uyuşturucu etkiler yapıyor.

Madde bağımlısı kişilerde, maddenin vücuttan çekilmesi halinde titreme, terleme, konsantrasyon güçlüğü, uyuyamama, iç huzursuzluk, öfke gibi belirtiler ortaya çıkıyor.

Gençlerin daha çok uyarıcı maddeler kullandığını söyleyen Nöropsikiyatri Merkezi Psikiyatristlerinden Uzm. Dr. Barış Önen Ünsalver, çocuğu madde kullanan ebeveynelere öneriler de bulundu.

Tedavide birtakım kıstaslara dikkat çeken Dr. Ünsalver, kişinin yaşı, kullandığı maddenin miktarı, süresi gibi etkenlerin önemli olduğunu vurguladı. Dr. Ünsalver konuşla ilgili soruları yanıtladı.

. Madde bağımlılığı nedir?
Kişide, beyinde bağımlılık yaratacak bazı maddeler vardır. Kişi bu maddeyi almadığı zaman o maddeye ihtiyaç duyar. Mesela ilk başlarda o maddeyi kullandığında keyif verir, rahatlatır, bireyin kaygısı endişesi gider, hoş bir his duyar ve bir süre sonra bu maddeyi tekrar alıp aynı hissi yaşamak ister.

Mesela kokain uyarıcı bir maddedir; enerji, canlılık verir. Kişi kendisini iyi hisseder ve tekrar almaya ihtiyaç duyar. Esrar bazı kişilerde rahatlama ve gevşemeye yol açar bu nedenle tekrar almak ister. Kişi zaman içerisinde bu maddeyi sık sık tüketme ihtiyacı duyar, aramaya başlar ve madeninin kendisini düşünmeye başlar. Bir süre sonra iki doz alması gerekir çünkü bir doz yetmez, buna tolerans denir.

Zaman içerisinde de kullanma sıklığı artar, eskiden iki günde bir kullanırken artık her gün kullanmaya başlar. Kişi bu maddeyi almadığı zaman bedeninde birtakım belirtiler başlar. O maddenin yokluğuna bağlı belirtiler oluşur; titreme, terleme, konsantrasyon güçlüğü, uyuyamama, iç huzursuzluğu, öfke gibi… Kişi bu belirtileri ortadan kaldırmak için maddeyi almaya başlar, bu noktada artık bağımlılık gelişmiş demektir.

. Uyuşturucu ve uyarıcı haplar birbirinden farklı mıdır?
Kokain, ekstazi uyarıcıdır. Kişide canlılık, zihinsel süreçte hızlanmaya neden olur, kişi kendini olduğundan daha güçlü zanneder, gülme krizine girer. Partilerde bu tür hapların kullanılma sebebi, kişilerin sabaha kadar dans etmesini sağlayacak enerjiyi vermesidir, cinsel güçte artışa da neden olabilir

Uyuşturucu maddeler ise kişide dinginliğe, rahatlamaya belki uyku haline geçmesine neden olabilir. Bunların içerisinde bizim kullandığımız yeşil reçeteli ilaçlar vardır kişiler bunu hastalıktan bağımsız olarak kötüye de kullanabilirler. Esrar uyuşturucu olabileceği gibi bazen kaygıyı artırır ve hareketlenmeye neden olabilir.

. Gençler daha çok hangisini tercih ediyor? Uyuşturucu maddeleri mi, uyarıcı maddeleri mi?
Uyarıcıları daha çok tercih ediyorlar.

. Kullanılan her uyuşturucu madde aynı etkiyi yapıyor mu? Kişi uyuşturucu kullanımıyla ne gibi şeyler yaşayabilir?
Kişi kendini olduğundan daha güçlü hissediyor, hayaller görüyor, yaratıcılığı gelişiyor bazen de kabuslar görüyor. Bunlar çok kötü halüsinasyonlar olabiliyor, korku hissi çok artabiliyor.
Bali de uyuşturucu bir maddedir, bali kullananların bırakmak istemesindeki en büyük faktör ürkütücü halüsinasyonlardır. Uyku hali yapabilir veya kişi, zaman mekanla bağlantısını kaybedebilir.

KİŞİ HER AN MADDEYİ DÜŞÜNÜYORSA MADDE BAĞIMLISI OLMUŞ DEMEKTİR

. Bir kişinin madde bağımlısı olduğu nasıl anlaşılır?
Kişi bir maddeyi kullanarak kendini iyi hissedeceğini, o madde olmadan iyi olmayacağını düşünüyorsa, gündelik faaliyetleri sırasında o maddeyi alsam mı almasam mı diye düşünmeye başlamışsa, harcamalarının büyük bir kısmını bu maddeyi almak için kullanıyorsa bağımlı olmuş demektir. Hatta birtakım kişiler madde almak için borçlanır, hırsızlık yapar, bedenini satar.

Yasadışı bazı yollara sapma ihtiyacı duyuyorsa ya da kişi bu maddeyi almadığında birtakım fiziksel belirtiler gösteriyorsa bu kişinin de bağımlı olduğunu söyleyebiliriz.

. Madde bağımlılığının fiziki ve psikolojik nedenleri nelerdir?
Herkes maddelere bağımlı olabilir. Bağımlı olmak karaktersizlik, kişiliksizlik değildir. Madde kullanan, alkol kullanan kişilere karaktersiz, bozuk denebiliyor oysaki bunlar kimyasal maddeler ve bizim beynimizin kullandığı kimyasallarla etkileşime giriyorlar. Bu madde kullanıldığında dopamin denilen maddenin vücutta salınımı artıyor bu da bize hoş duygular yaşatıyor. Beyinlerimiz aşağı yukarı aynı, dolayısıyla her fizyolojik ve psikolojik yapıdaki kişi uzun süre madde kullanırsa bağımlı olabilir ama yaş önemli bir faktör.

Bazı kişilik yapıları, psikolojik faktörleri baz alacak olursak madde bağımlılığına daha meyillidir. Bağımlı kişilik özelliği olan, kaçıngan kişilik özelliği olan, anti sosyal kişilikte olanlar bağımlı olmaya daha meyilli olabilirler. Fiziksel faktörlere bakacak olursak, bazı psikiyatrik hastalıklarda madde kullanmaya daha fazla eğilim olabilir. Kişi bunu kendisini tedavi etmek için kullanabilir, dürtü kontrol problemi olan kişiler ya da dikkat eksikliği hiperaktivitesi olan kişiler farkına varmadan bir maddeyi aldıklarında zihinlerinin daha iyi çalıştığını görürler ve maddeye yönelim olabilir.

HER KESİMDEN İNSAN MADDE BAĞIMLISI OLABİLİYOR
. Madde bağımlılığı daha çok kimde görülür? Hangi yaş grubu, ekonomik sınıf vs…
Ekonomik grubun pek önemi yok, zengin kişilerde daha çok görülür diye beklenir ama böyle bir şey yok çünkü ucuzdan pahalıya doğru gidiyor bu maddeler. Her kesimden insan maddeye bağımlı olabiliyor ama uyuşturucu tüccarları açısından genç popülasyon hedef kitle. Genelde iyi yerlerde okuyan, iyi ailelerin çocukları hedef alınıyor. Özellikle ortaokul, lise çağındaki çocuklar riskli.

Daha üst düzeydeki kişiler daha pahalı maddeleri tüketiyorlar; kokain gibi, ekstazi gibi… Daha alt seviyedeki kişiler ise daha kolay ulaşılabilecek maddeleri tüketiyorlad. Bunlar beyinde geri dönüşü olmayan kimyasal hasarlara neden oluyor.

Ergenlik dönemi isyanın arttığı bir dönem, kimlik karmaşasının yaşandığı bir dönem. Kişi kendisine ne yapılmaması söyleniyorsa onu yaptığı bir dönem yaşıyor. Bu isyanın ve güç gösterisinin bir göstergesi olarak madde de kullanırım, alkol de alırım diyerek meydan okuyabiliyor. Gençlerde bağımlılık daha hızlı oluşuyor, risk ve zarar ilişkisini henüz iyi göremediği için ergenin beyni bunu kazanılmış bir başarı gibi görüyor o nedenle bu dönem önemli.

. Madde bağımlılığı kişiyi nasıl etkiler? Vücuttaki ilk tahribat nedir?
Maddeden maddeye değişir. Bazı maddeler etkilerini uzun dönemde ortaya çıkarır ama eroin gibi maddeler daha hızlı bağımlılık oluşturur. Maddenin kullanım yolu da önemli, madde solunum yoluyla alınıyorsa oradaki dolaşımda bir bozukluk yaratabilir. Akciğerde sorun yaratabilir, genel dolaşım sistemine zarar verebilir, cilt sağlığına, karaciğer, böbrek, iç organlara zarar verebilir ama bunların görünür hale gelmesi uzun süre alır. İlk başta psikolojik etkiler görülür; kişinin uyuyamaması, konsantre olamaması, iştah kaybı, kilo kaybı gibi. Beyine doğrudan ulaştığı için beyindeki ödül sistemini bozar ve beyin o maddeye ömür boyu bağımlı olur.

Beyinde yapısal olarak gri madde de küçülmeye neden oluyor, beyinin problem çözme yeteneği, akıcı düşünme yeteneği, entelektüel fonksiyonları azalıyor. Ayrıca kalıcı unutkanlık, bazı kişilerde kalıcı psikiyatrik hastalıklara neden olabiliyor. Şizofreninin ortaya çıkmasını hızlandırabiliyor.

. Yanlış arkadaş çevresi, kişinin madde bağımlısı olmasında etken midir? Bir kez denemeyle bir şey olmaz diye düşünenler bu durumdan nasıl etkilenir?
Yanlış arkadaş seçimi kişiyi madde kullanımına itebilir ama yine de o maddeyi kullanıp kullanmayacağına karar verecek olan, kişinin kendisidir.

Bu bir ergen olduğu zaman ergenin bunu kavraması zaman alabilir. Yanlış arkadaş o kişiye iki üç ay popülarite kazandırıyor olabilir o zaman madde kullanmak hoşuna gidiyor olabilir ama ergenin temelinde iyi bir aile desteği varsa, bazı temel kişilik özelliklerinde sıkıntı yoksa herhangi bir dürtü kontrol bozukluğu gibi psikiyatrik problemi yoksa yanlış arkadaştan uzaklaşmayı ve hayatına çeki düzen vermeyi başarabilir.

Yine de bu tür şeylerle ancak arkadaşlar aracılığıyla karşılaşılıyor ancak aileler polis olmamalı; onunla-bununla arkadaşlık yap ya da yapma dememeliler.

Bir kez denemeyle pek çok şey olabilir, kullanılan madde alerjik reaksiyona sebep olup ölüme yol açabilir. Satılan ürünün içerisine bir sürü şey karıştırıyorlar, toksik etki yapabilir. Kişide yüksek doz yapıp kalp krizine yol açabilir, kişi ilk aldığında keyif alabilir ve bunu tekrar  tekrar yaşamak isteyebilir.

ÇOCUK HEM DERSLERİNE ÇALIŞIYOR HEM MADDE KULLANIYOR OLABİLİR
. Aileler çocuklarının madde bağımlısı olduğunu nasıl anlar? Çocuklarının madde bağımlısı olduğunu anladığında nasıl bir yol izlemelidir?
Kolay değil, çocuk kendisini gizlemeye çalışabilir. Maddeyi gizleyebilir, derslerine çalışıyor olabilir, çok efendi olabilir ve bir yandan da madde kullanıyor olabilir.

Genelde zayıflama, cilt renginde soluklaşma, okul başarısında düşme, sinirlilik, uyku sorunları, sebepsiz öfkelenme, şüphe duyma, aileden uzaklaşma, odasına kapanma, kendine bakımının azalması, sosyal faaliyetlere ilgisinin azalması, arkadaş çevresinin değişmesi gibi belirtiler ailenin şüphelenmesine neden olabilir. Böyle bir şey olduğunda aile, çocukla sakin olduğu bir zamanda baş başa konuşmalıdır.

Madde kullandığından şüphe duyduklarını, maddenin zarar vereceğini ve bağımlılığa kadar yol açacağını söylemek doğru olur. Güvenle ilgili bir sorun olmadığını sadece endişe duydukları için konuşmaya davet ettiklerini söylemeliler ve madde kullanmadığını söyleyen çocuklarına küçük bir idrar tahliliyle sadece içlerinin rahat etmesi için bir kliniğe gitmek istediklerini söyleyebilirler.

. Madde bağımlısı olan bir kişinin izlemesi gereken yol hakkında bilgi verir misiniz? Madde bağımlısı olan bir kişi bu bağımlılıktan kurtulmak istiyorsa nereye başvurmalıdır?
Psikiyatri uzmanına başvurmalıdır, ülkemizde bu alanda özelleşmiş klinikler var AMATEM’ler var, devlet hastanelerinin bünyesinde de kurulmuş AMATEM’ler var. Özel kurumların da kendi içlerinde alt birimleri var madde bağımlılığıyla ilgili, mutlaka psikiyatri uzmanına başvurmalıdırlar.

. Madde bağımlılığını nasıl tedavi ediyorsunuz?
Kişinin yaşı, kullandığı maddenin miktarı, ne kadar süredir kullandığı önemlidir. Mesela esrar kullanmaya yeni başlamışsa ve tedavi olmaya karar vermişse ayaktan tedaviyle psikoterapi ve ilaç tedavisiyle birlikte tedavi edilir.

Kişide birden çok madde bağımlılığı varsa tedaviye istekliyse ve geçmişte başarısız olmuş tedavi deneyimleri de varsa hastaneye yatırmak gerekir. Hastanede maddeden arındırıp ilaç ve psikoterapi vermek gerekir, psikoterapi çok önemli çünkü kişinin madde arama davranışının değişmesi gerekiyor. Ailenin de bu tedavinin bir parçası olması lazım. Ailenin destek vermesi gerekiyor, sorun yok gibi durmamak ama yargılayıp suçlamadan tedavinin bir parçası olmaları gerekiyor.

“BİR KEZ DENESEM BİR ŞEY OLMAZ” DEMEYİN!
. Tedavi edilen hastada bağımlılığın tekrarlaması söz konusu oluyor mu? Tedavi edilmiş bir kimsenin tekrar eski alışkanlıklarına döndüğüne şahit oldunuz mu?
Bağımlılık tedavisi dalgalı bir seyir izler, kişi kabul ettiği noktada coşkuyla gelir artık madde hayatımdan gitti diye bir balayı dönemi yaşar ve sonra bir kez denesem bir şey olmaz diyebilir, bir kez denedim bir şey olmadı bir kez daha deneyeyim diyebilir. Üç kez dört kez derken tekrar aynı sürece girilebilir.

Önce balayı döneminde kesinlikle maddeyi kullanmak istemediğini, geçmişinin ne kadar kötü olduğunu düşünür ve kişide bir arınma duygusu olur. Eğer ki özellikle terapi almazsa kişi stresli de olsa neşeli de olsa ilk döneceği şey madde olur. Bazı olgular da var ki tek tedaviyle düzeliyor.