Organ Bağışı Projesi: İyilik Bebekleri

İyilik Bebekleri Projesi nedir? Hangi ünlü isimler projeye destek veriyor? Proje ne kadar süre devam edecek? Sergi ve fotoğraflar Türkiye’de nereleri dolaşacak? Türkiye’de organ nakli bekleme listelerindeki durum nedir? Çocuklarda nakil gerektiren durumlarda en çok hangi problem başı çekiyor? Çocuklara bir erişkinin karaciğeri ya da böbreği nakledilebilir mi? Hangi durumlar bir çocuğu karaciğer nakline gereksinim içinde bırakıyor? Projenizin adı neden ‘İyilik Bebekleri’? Toplumun organ bağışı ile ilgili yanlış bildikleri nelerdir? Organlarını bağışlamak isteyen kişilerde hangi şartları arıyorsunuz ve kişinin organ bağışında bulunabilmesi için nereye başvurması gerekiyor?

Memorial Ataşehir Hastanesi Organ Nakli Bölümü Merkezi Başkanı ve Organ Nakilleri Bilinçlendirme ve Geliştirme Derneği’nin Başkanı Prof. Dr. Yalçın Polat, derneğin projesi olan İyilik Bebekleri’ni anlattı.

. İyilik Bebekleri Projesi nedir?
“Dernek olarak organ bağışını gündemde tutmak, organ bağışına ve organ nakline olan ilgiyi arttırmak için düzenlediğimiz sosyal sorumluluk projelerinden biri de İyilik Bebekleri’dir. Özellikle çocukluk dönemindeki organ nakillerini gündeme getirmek, onların konuşamayan dili olmak, onlar adına konuşmak için böyle bir proje tasarladık. Ünlülerin çocukluk hayallerindeki kahramanları bize anlatmalarını istedik. Biz de bu kahramanlarla ilgili bebekler yaptık. Proje kapsamında bu yıl hem Türkiye’deki AVM’lerde sergiler yapılacak hem de organ bağışı bu vesile ile gündeme getirilecek.”

‘‘40 ÜNLÜ KİŞİ PROJEYE DESTEK VERİYOR’’

. Hangi ünlü isimler projeye destek veriyor? Proje ne kadar süre devam edecek? Sergi ve fotoğraflar Türkiye’de nereleri dolaşacak?
“Proje ile tüm Türkiye’yi bilinçlendirmeyi amaçlıyoruz. Ediz Hun, Haldun Dormen, Zeynep Beşerler gibi toplumun sevdiği ve ön planda olan 40 ünlü kişi projeye destek veriyor. Ünlülerin çocukluk hayallerindeki kahramanları birer bebek haline getirerek projenin gündeme gelmesini istedik. Proje bir yıllık ama sonrasına da sarkacak. Dolayısıyla 15-20 milyon kişiye ulaşmayı hedefliyoruz. Amaç, Türkiye’de eksik olan kadavra organ bağışının yetersizliğine dikkat çekmek. Buradaki açığı kapatmak istiyoruz. Batıda hep kadavradan organ nakilleri yapılırken, Türkiye’de daha çok canlıdan yapılıyor. Ama kadavra varken neden sağlam insanları ameliyat edip organlarını alıyoruz diye düşünmemiz gerekir. Organ bağışını arttırırsak daha çok hastayı ve çocuğu hayata kavuşturmamız mümkün olacak.”

. Türkiye’de organ nakli bekleme listelerindeki durum nedir?
“Türkiye’de organ nakli bekleyen hasta sayısı kayıtlı olarak 25 bin kişi civarındadır. Bunların 20 bine yakını böbrek hastaları, daha az kısmı da karaciğer, kalp ve akciğer bekleyen hastalardır. Ama bunlar sadece canlı vericisi olmayan, Sağlık Bakanlığı’ndan insanların organ bağışını bekleyen hastalardır. Türkiye’de tahminen 60 binin üzerinde organ bekleyen hasta var. Organ bekleyen hastaların yıllık yüzde 5-10’unu organ bulunamadığı için kaybedilmektedir.”

Prof. Dr. Yalçın Polat

‘‘ORGAN NAKİLLERİNİN YÜZDE 10’U PEDİATRİK GRUPTUR’’

. Çocuklarda nakil gerektiren durumlarda en çok hangi problem başı çekiyor?
“Çocukluk dönemi özellikle önemlidir. Çünkü bu çocuklar büyüme ve gelişme çağındalar. Bu dönemde organ yetmezliği olan çocuklar gelişemez. Gerek zihinsel gerek bedensel gelişim geri kalır. Ama organ nakli yapıldığında bu çocuklar ilerde sağlıklı insanlar haline gelirler. Türkiye’de yapılan organ nakillerinin yaklaşık yüzde 10’unu pediatrik grup oluşturur. Karaciğer nakli dünyada ilk kez 1963 yılında Thomas Starzl tarafından yapıldı. İlk hastası ise üç yaşında bir çocuktu. FDA 1983’ten sonra organ naklinin uygulanabilir bir tedavi şekli olduğunu kabul etti. 2016’da ise dünyada çok büyük sayılarda organ nakilleri yapılıyor. Organ nakli artık rutin tedaviler sırasına geçti. Türkiye’de yılda dört bin civarında organ nakli başarıyla yapılmaktadır. Ama Türkiye’de bağışlanan organ sayısı yıllık 350-400 arasında değişmektedir. Batı ile kıyaslandığında 78 milyonluk bir nüfusu olan Türkiye’de normalde yılda 1800-2 bin kadavra organ bağışının olması gerekmektedir.”

“ERİŞKİNİN KARACİĞERİ ÇOCUKLARA TAKILABİLİR’’

. Çocuklara bir erişkinin karaciğeri ya da böbreği nakledilebilir mi?
“Erişkinin karaciğeri çocuklara takılabilir. Kadavradan da canlıdan da olabilir. Çocuklardaki karaciğer nakli eğer bir kadavradan olmuşsa split denilen yöntemle küçük parçası çocuğa, büyük bir parçası da erişkine nakledilebilir. Bir bağışçıdan biri çocuk biri erişkin olmak üzere iki hastanın hayatı çok rahatlıkla kurtulabilir. Canlıdan yapıldığında ise daha çok ebeveynler veya kardeşlerden organ alınır. Bu nakilde de karaciğerin küçük bir parçası çocuğun kilosuna göre ayarlanarak yapılır. Alınan parça büyük gelirse, tekrar küçültülebilir. İki kiloluk çocuklara karaciğer nakli yapılabilir. Anestezi, yoğun bakım ve şartlar iyi olduğunda sonuçlar da iyi gelir.”

ÇOCUKLARA KARACİĞER NAKLİ GEREKEN DURUMLAR

. Hangi durumlar bir çocuğu karaciğer nakline gereksinim içinde bırakıyor?
“Karaciğer nakli çocukluk döneminde safra yollarındaki anomalilerden dolayı yapılır. Doğuştan karaciğer dışı safra yollarının gelişmemesi sonucunda uzayan sarılık diye tanımlanan bir durumda nakil yapılabilir. İki aydan sonra yeni doğan bir çocuğun sarılığı devam ediyorsa mutlaka karaciğer hastalığı yönünden araştırılmalıdır. Çocuklarda en çok görülen karaciğer nakli endikasyonunun yapılma alanı, safra yollarının yeterince gelişememesidir. İkinci sırada metabolik ya da kalıtımsal olarak geçen hastalıklar vardır. Türkiye’de bu Wilson hastalığı olarak bilinir. Kardeşler arasında da otozomal resesif denilen bir geçiş söz konusu olur. Akut karaciğer yetmezliği ise üçüncü sırada görülür. Bu da önlenebilir bir hastalık olan hepatit A’nın çok hızlı seyirli olduğu durumlarda, yanlış veya uygunsuz ilaç kullanımlarında veya mantar gibi zehirlenmeler sonucunda görülür.”

. Projenizin adı neden ‘İyilik Bebekleri’?
“Bebek veya çocuk toplumun hemen her kesiminde ilgi uyandırır. İnsanın insani duygularını ön planda tutar ve kişiyi hassas hale getirir. Organ bağışı da zaten yüzde 100 iyilik halidir. O çocuk karaciğer nakli olmazsa hayatını kaybedecektir. Bir takım gelişim bozuklukları yaşayacaktır. Böbrek naklinde ise haftada üç gün diyalize girmek zorunda kalacaktır. Bunu bir çocuğa anlatmak çok kolay değildir. Arkadaşları dışarıda oyun oynarken o makinaya bağlı bir hayat yaşayacaktır. Bunun için organ naklinin özellikle bu dönemde çok çarpıcı bir tedavi şekli vardır.”

‘‘KADAVRA ORGAN NAKLİNİ SAĞLIK BAKANLIĞI ORGANİZE EDER’’

. Toplumun organ bağışı ile ilgili yanlış bildikleri nelerdir?
“Kadavra organ naklini organize eden Sağlık Bakanlığı’dır. Çok şeffaf bir sistem üzerinden çalışır. Ben hem bilim kurulunda hem de sahada organ nakli yapan bir hekim olarak uzun yıllar orada çalıştım. Sosyal statüsü, konumu ne olursa olsun hiç kimseye ayrım gözetmeden organ dağıtımı yapılır. Çok sıkı bir denetim vardır. Ölmemiş bir insanın organlarının alınması söz konusu değildir. Bilimsel kurallar geçerlidir ve sisteme otokontrol mekanizmaları hakimdir. Organ bağışlayacak kişi rahatlıkla organın hak ettiği kişiye gideceğinden emin olabilir. Burada sisteme güven esastır. İkincisi de kültür olarak çok iç içe yaşayan bir toplumuz. Çok fazla dostluk ve akrabalık ilişkilerimiz vardır. Olumsuz şeylerden çok etkileniyoruz. Ölen bir kişinin cesedine daha çok saygı duyuyoruz. Şundan emin olmalıyız ki kişi organ bağışladığında organ yanlış bir yere gitmeyecek, sistem içerisinde kalacaktır. Organ satışı diye bir şey yoktur. Böyle bir şeye bizim ve devletin aracı olması söz konusu olamaz.”

‘‘AİLELER BİR KEZ BİLE OLSA ORGAN BAĞIŞINI GÜNDEMLERİNE ALMALI’’

. Verici ile alıcıyı tanıştırıyor musunuz?
“Verici ile alıcı istendiği takdirde izin alınarak tanıştırılabilir. Ancak daha sonraki ilişkilerinin bozulmaması ve suistimal olmaması açısından dahil olmuyoruz. Tabii verici gerçekten merak ediliyor ve tanışan aileler de çoğunlukta. Organ nakli hangi organ olursa olsun çok önemli bir tedavi şeklidir. Kalp makinasına bağlı bir kişiye kalp nakli yapıldığında tamamen normal hayatına dönebilir. Ölecek bir kişiye karaciğer nakli yapıldığında hayata yeniden tutunur.”

. Organlarını bağışlamak isteyen kişilerde hangi şartları arıyorsunuz ve kişinin organ bağışında bulunabilmesi için nereye başvurması gerekiyor?
“Organlarını bağışlamak isteyen kişilerde istenen şartlar kanunlarla belirlidir. Kişinin 18 yaşını doldurmuş olması gerekir. Bütün organ nakli yapan merkezlere, kamu veya üniversite hastanelerindeki organ nakil koordinatörlerine müracaat edilerek bir form doldurmak yeterlidir. Bu form, elektronik sistemle Bakanlığa iletilir. Dolayısıyla bütün organ bağışlayan kişiler hayattayken Sağlık Bakanlığı’nda kayıtlı hale gelir. Aileler bir kez bile olsa organ bağışını gündemlerine almalılar. Organ bağışı hayatımızın herhangi bir sürecinde bize de gerekli olabilir. Bu nedenle konuyu inceleyip hastaların öncelerini ve sonralarını merak edip araştırmalılar.”