Organ Nakli Ameliyatları Covid-19 Sürecinde Nasıl Yapıldı?

Türkiye’nin ve tüm dünyanın koronavirüsü ile mücadele ettiği bu dönemde bir Türk hekim 35 karaciğer nakli ameliyatına imza attı. Bu 35 naklin 9’unu çocuklar oluşturuyordu. Covid-19 küresel salgını sürecinde yapılan bu ameliyatlar sayesinde ölümle yaşam arasındaki ince çizgide gidip gelen tam 35 hastanın hayatı kurtuldu. Türkiye’deki bu başarı öyküsünün kahramanı olan Memorial Bahçelievler Hastanesi Organ Nakli Bölümü Başkanı Prof. Dr. Kâmil Yalçın Polat ile Covid-19 küresel salgın döneminde organ naklini konuştuk.

KARANTİNA GÜNLERİNDE KARACİĞER NAKLİ

. Karantina günlerinde 35 karaciğer nakli yaptınız. Bu ameliyatlara nasıl hazırlandınız?

‘‘İlk günlerde ne ile karşılaştığımızın farkında değildik. Etrafımızdaki yangın yavaşa yavaş ülkemize doğru geliyordu. Ama paniklemek yerine ekip olarak tedbirlerimizi almak zorundaydık. Organ nakli yapılan ve yapılacak olan hastalar, organ reddini engellemek için, bağışıklık sistemini düşürücü bir takım ilaçlar kullanırlar. Dolayısıyla hastalarımızın riskli grupta olup olmadıklarını tanımlamak için bir çalışma yaptık. Önce hemen hemen her gün yaptığımız organ nakillerini yavaşlattık. Çin’deki arkadaşlarımızla temas kurarak pandeminin karakterini öğrenmeye çalıştık. Japonya ve Güney Kore ile de bağlantı kurduk ve enfeksiyoncularımızla, yoğun bakımcılarımızla bir plan yaptık. Önlemlerimizi iyi alırsak ihtiyacı olan hastalara nakil yapabiliriz, dedik. Öncelikle tümörü olan, karaciğer yetmezlik derecesi ileri olan hastaları sıraya aldık. Çünkü bunların vericileri vardı ve hazırdı. Ayrıca pandemi bir-iki aylık bir olay değildi; aşı da henüz ortada yoktu. Bu salgınla bir – iki yıl yaşayacaktık. Dolayısıyla karşımızdaki düşmanı çok iyi tanımaya çalıştık. Sonradan ortaya çıkan mesafenin korunması, maske, el hijyeni önlemleri için hastane içerisinde de özel bir organizasyon yaptık. Özellikle yoğun bakım şartlarımız ve ameliyathane şartlarımız buna göre hazırlandı. Mesela kanser dışı ameliyatların çoğu yapılmadı.

‘‘ACİL HASTALAR İÇİN ÖZEL DÜZENLEMELER YAPTIK’’

Organ nakli gerekli olan bir ameliyattı ama aciliyet arz eden hastalara yapmamız gerekiyordu. Özel bir düzenleme yapıp iki kata ayırdık. Birinci kata ameliyat için dışarıdan gelen hastalara aldık. Kovid testlerini yaptık negatifse servisimize aldık. Ama ameliyat öncesi yaklaşık 14 günlük bir süre ya evde ya hastanede geçirmelerini sağladık. İkinci kat ameliyat sonrası takip servisimizdi. Hemşirelerimize personelimize çok iyi bir eğitim verdik. Dışarıya çıkışları engelledik. Refakatçi değişmedi; hastanın tek refakatçisi girdiğinden çıkışına kadar beraber oldu.  Enfeksiyonu olabildiğince içeri sokmamaya çalıştık.’’

‘‘ÇOCUK HASTALARA NAKİL YAPMAK ZORUNDAYDIK’’

. Çocuk hastalar için bu süreç nasıldı?

‘‘Koronavirüsü çocukları çok etkilemiyor. Temel prensibimiz kovidli bir hastaya nakil yapmamak veya ameliyat sonrasında hem alıcı hem donörü kovidden korumaktı. Nakil yaptığımız çocuklar artık ileriye doğru gidecek durumda değillerdi. Koma halindelerdi; yarı koma halinde olan, metabolik bozuklukları olanlar vardı ve bunları almak zorundaydık. Bu hastaları belki 6 ay nakil yapmazsak kaybedebilirdik. Dolayısıyla bekleme şansı olmayan hastalarımıza nakil yaptık. Bunlar biri kadavra diğerleri canlıdan oldu.’’

. Organ nakli cerrahisinde dünyada bunun bir başka örneği var mı?

‘‘Dünyada pandemi sürecinde bu kadar sayıda organ nakli yapan ülke yok. Hindistan’dan bir yayın var 9 vaka yapmışlar. Amerika zaten programlarını tamamen kapatmıştı. Son bir buçuk aydır onlar da programlarını açtılar.’’

ORGAN NAKLİ İÇİN HANGİ ÜLKELERDEN HASTA GELİYOR?

. Türkiye’ye en çok hangi ülkelerden organ nakli için hasta geliyor?

‘‘Etrafımızdaki hemen her ülkeden hasta geliyor. Irak, Romanya, Bosna Hersek, Kuzey Avrupa, Rusya, Körfez ve Balkan ülkelerinden gelen hastalarımız var. Amerika’dan da randevu alıp gelmek isteyen hastamız var. Mesela Bosna Hersek’ten gelen hastamız özel izin ve özel uçakla geldi. Çünkü bu dönemde bizim gibi birkaç merkez hariç bütün organ nakil merkezleri programlarını kapattı. Ülkemizdeki sağlık sisteminin gerçekten iyi olduğunu, Türk hekimlerinin ve sağlık çalışanlarının konuyu mantıklı bir şekilde takip ettiklerini ve cesur bir şekilde bu işi yaptıklarını göstermek istedik.’’

. Yurtdışından gelen hastalar vericileriyle mi geliyorlar?

‘‘Organ nakli suistimale çok açık bir konu. Ancak mevcut kanunlar çok üst düzey bir güven veriyor bize. Dördüncü dereceye kadar akraba olanları normalde direkt yapabiliyoruz ve bunları akraba olduklarına dair konsolosluklarından onaylatıyoruz. Akraba dışı olanlar için de tamamen bağımsız ve son derece yetkin bir etik kurulu var. Bu alışveriş içerisinde herhangi bir yasal olmayan durumu tespit etmeye çalışıyorlar. Dolayısıyla bizim elimizi çok rahatlatıyorlar.’’

Prof. Dr. Yalçın Polat

‘‘ORGAN NAKLİ KONUSUNDA DUYARLI BİR TOPLUMUZ’’

. Yurtdışından gelen hastaların vericilerine bakıldığında fedakârlık düzeyleri değişiyor mu?

‘‘Yakın çevremiz, Orta Doğu ve Balkanlar çok farklı değil. Rusya belki biraz farklı ama Avrupa’dan gelenler bizden bir halka daha dışarıda duruyorlar. Organ nakli, çaresiz kalmış, siyah beyaz arasında gidip gelen kişiye bir hayat dokunuşu demektir.  Bu duyarlılığı hisseden toplumlar, kültürler bu konuda daha hassas oluyorlar. Bizim toplumumuz bu konuda çok ileri. Uzakdoğu da öyle ama Amerika veya İngiltere için aynı şeyi söyleyemem.’’

‘‘COVID-19 ENDİŞESİ HASTALARDA HEP VARDI’’

. Hastaların ya da hasta yakınlarının Covid-19 kapma endişeleri oluyor muydu?

‘‘Hastaların ya da hasta yakınlarının Covid-19 kapma endişeleri mutlaka oluyordu. Biz zaten onlar sormasa bile bilgilendiriyorduk. Çünkü hastalarımızı yüzde 100 koruma şansımız yok. Bu riski almaları gerekiyor. Bir tarafta tümörü var ilerliyor bir tarafta da enfeksiyon kapma ihtimali var. Ancak bir taraf kesin aslında; tümörü nedeniyle hayati tehlikesi var. Ama enfeksiyon kapmayabilir. Çünkü şartlarımızı ona göre düzenledik.’’

HASTANIN YAŞAMI NASIL DEĞİŞİYOR?

. Organ nakli olan hastaların yaşamları nasıl değişiyor?

‘‘Organ nakli ile bir hayata sihirli bir dokunuş yapıyorsunuz. Hayat veya ölüm arasındasınız. Özellikle karaciğer yetmezliği olan hastaların, böbrek yetmezliğindeki gibi diyaliz şansları yok. Hızla ilerleyen bir süreç var ve hastanın başka hiçbir çaresi yok. İnsanlar yürüyemiyor, yiyemiyor, zaman zaman şuur kayıpları oluyor. Sosyal yaşamları son derece kısıtlı ve ölümü bekler tarzda yaşar hale geliyorlar. Dolayısıyla organ nakli yapıp yetersiz olan karaciğer yerine yeterli bir karaciğer koyduğunuz zaman diğer organ sistemleri de kendine gelmeye başlıyor. Böbreği, kalbi, akciğeri daha iyi oluyor.’’

PANDEMİ ORGAN BAĞIŞINI ETKİLEDİ Mİ?

. Türkiye’de yıllık yapılan organ nakli sayısı nedir? Türkiye’de organ nakline duyulan ihtiyaç ne orandadır?

‘‘Kovid döneminde kadavra organ bağışında ciddi düşüşler oldu. Çünkü yoğun bakımlarda kovidli hastaları ağırlamak durumundaydık ve o yoğunbakım şartlarında organ bağışı alabilmek oldukça zordu. Ama yeni yeni artmaya başladı. Türkiye’de yılda beş bin 500 civarında organ nakli yapılıyor. Türkiye dünyanın bu konuda yükselen yıldızı. Organ bağışındaki tek eksiğimiz kadavra. Bunu arttırsak gerçekten çok büyük şeylere imza atarız. Biz zorunu yapıyoruz aslında; canlıdan karaciğer nakli  yapmak teknik olarak, alt yapı olarak çok zor.’’

KARACİĞERİN BOZULMASINA YOL AÇAN FAKTÖRLER

. Karaciğerin bozulmasına yol açan faktörler nelerdir?

‘‘Karaciğerin fonksiyonel kapasitesinin yüzde 15-20 çalışması yeterlidir. Yüzde 10’un altına düşmesi karaciğer yetmezliğine yol açar. Dolayısıyla karaciğer yetmezliğine tanı geç dönemde konuluyor. Nakil için yapılan skorlamalarda MELD skoru 15’in üzerindeyse hasta karaciğer nakline ihtiyaç duyuyor demektir. Karaciğerin ülkemizde en çok bozulma sebebi olarak viral hepatit grubu ilk sırada gelir. Ama aşılama programları çok iyi gittiği için bunlar yavaş yavaş azalıyor. Yeni doğanlara mutlaka hepatit aşısı yapılıyor. 15-20 yıl sonra belki de hepatit B’ye bağlı sirozdan hemen hemen çok az hastaya nakil yapmış olacağız. Ama obeziteye bağlı karaciğer yetmezliği ve karaciğer yağlanması sonucu gelişen karaciğer sirozu artık gündemimizde. Bunun nedeni genetik de olabilir başka şeyler de. Örneğin insan organizması karaciğerini yabancı bir doku olarak algılıyor ve orayı tahrip ediyor. Böyle bir romatizmal hastalıklar grubu da var. Bizim için önemli olan insanın kendi organını sonuna kadar kullanması. Çünkü organ nakli geçici bir durum. Onun için en başta beslenmemize dikkat etmeli; obeziteden kaçınmalıyız. Önümüze gelen her ilacı kullanmamalıyız. Zararlı olan şeylerden uzak durmamamız gerekiyor. Karaciğer yağlanması olan obez bir insanın alkol kullanması kadar tehlikeli bir durum yok. Alkol karaciğer için toksik bir maddedir. Karaciğer zaten yağlı, bir hasar almış; alkolle ikinci bir hasar alıyor. Kişi çok hızlı bir şekilde karaciğer yetmezliğine gidebiliyor.’’

ZEHİRLENMELERE BAĞLI VAKALAR

. Mantarlara bağlı ani gelişen karaciğer yetmezliğinde müdahale nasıldır?

‘‘Mantarlara bağlı ani gelişen karaciğer yetmezliğine akut karaciğer yetmezliği denir. Akut karaciğer yetmezliğinde hastanın hiçbir karaciğer rahatsızlığı yoktur. Bir ilaç veya zehirli bir mantar alınmasından birkaç hafta sonra öldürücü bir karaciğer yetmezliği söz konusu olur. Çok acil bir durum olduğu için burada yapılacak şeyler çok farklıdır. Zehirlenme nedeniyle çok nakil yapan hekimlerden biriyim. Bir ay öncesine kadar sağlıklı bir karaciğeri olan insana bir ay sonra karaciğer nakli yapmak gerçekten çok ağır geliyor.’’

. Nakil sonrası karaciğer yağlanmasının tedavisi var mıdır?

‘‘Bir canlı vericili donör kullanılıyorsa o karaciğerin yağlılık oranı yüzde 10’un altında olmalıdır. Yağlı karaciğer demek için bunun yüzde 30’ların üzerinde olması gerekir. Kişinin nakilden sonra kendini iyi hissetmesi ve normal hayatına devam etmesi tamamen beslenmeyle ilgilidir.’’

NAKİL OLAN HASTA KORONAVİRÜSÜNE YAKALANIRSA…

. Nakil olan kişinin koronaya yakalanması halinde o kişiye C vitamini verilir mi? Tedavisi nasıldır?

‘‘Nakil olan kişinin koronaya yakalanması halinde o kişiye C vitamini verilebilir. Sekiz sene içerisinde 1000’in üzerinde nakil yaptık ve bu hastalardan covid-19 tespit edilen vakalarımız oldu. Onlardan başlangıçta ateş, öksürük gibi klasik covid semptomları olduğu an mutlaka bizi aramalarını söyledik. Böyle 10-15 hastamızı takip ettik ama hiçbirinde bir problem olmadı. Bir tek hastamızı kaybettik; o da 10 gün ateşli ve enfeksiyonlu yaşamış; bize geldiğinde zaten solunum yetmezliğindeydi. Hastalarda böyle bir durum gözlenirse nakil yapılan merkezlerle kontakt kurulması gerekir. İlaçlarını hiçbir şekilde kendiliğinden değiştirmemeli ve azaltmamalıdır. Çünkü böyle durumlarda uyguladığımız birtakım protokollerimiz var.’’

‘‘KARACİĞERDEKİ HASAR GERİ DÖNEBİLİR’’

. Obeziteye bağlı karaciğer yağlanmasında karaciğerdeki hasar geri döner mi?

‘‘Karaciğer nakli çok ağır bir işlemdir. Hasta hayatı boyunca ilaç kullanacak ve sürekli bir merkezle kontakt içerisinde olacaktır. Ama beslenmesine dikkat etmez, spor yapmazsa karaciğerdeki hasar kesinlikle geri döner.’’

. Nakil ameliyatı canlıdan yapılıyorsa verici için bu süreç nasıldır?

‘‘Verici de ameliyat oluyor sonuçta; karaciğerinin bir kısmı alınıyor. Bu ameliyat bazen beş saat sürebiliyor. Öncesinde çok detaylı tetkikler yapılıyor. O kişinin verici olduktan sonra sağlığında hiçbir şeyin değişmemesi gerekiyor. O nedenle diyabetli bir hastadan, aktif alkol kullanan bir insandan karaciğer alınmaz. Kişinin en başta gönüllü olması gerekir.’’

KARACİĞER NAKLİ GEBELİĞE ENGEL Mİ?

. Karaciğer nakli gebeliğe engel midir? Nakilden ne kadar süre sonra gebe kalmaları önerilir? Normal mi yoksa sezaryen ile mi doğum yapmalıdır?

‘‘Donör bir kadın 3-5 ay sonra hamile kalabilir. Alıcılar ise iki yıl beklemelidir. Çünkü enfeksiyonlara ve komplikasyonlara karşı nakil sonrası hasta ile ilk yıl çok yoğun bir arada olmamız gerekmektedir. Ama ikinci yılın sonundan sonra hamile kalabilirler. Normal doğum yapabilirler.’’

. Organ nakli olan kişilerin kullandıkları ilaçlar anne karnındaki bebeğe zarar verir mi? Anne sütüyle bebeğe bulaşabilir mi?

‘‘Organ nakli olan kişilerin kullandıkları ilaçlar bebeğe zarar vermez. Öyle bir şey olsa zaten hamileliğe müsaade edilmez. Kullanılan ilaçların dozları, zamanları, hangi aşamada hangi ilaçların kullanılacağı konularında çok deneyimli oldukları için rahatlıkla doğum yapabiliyorlar ve sağlıklı çocuklar dünyaya getirebiliyorlar.’’