Palyatif Bakım Ne Demektir?

Palyatif bakım ne demektir? Palyatif bakım ünitelerinde ne gibi hizmetler verilir? Palyatif bakım ekibi kimlerden oluşur? Bu ekip çalışmasında hastanedeki başka hangi uzmanlık dallarından da destek alınır? Palyatif bakım hastalarının çoğunu yaşlılar mı oluşturur? Palyatif bakım ünitelerine neden bu kadar  gereksinim duyuluyor? Hastalar, hastalıklarının ilgili servislerinde neden bu hizmeti alamıyorlar? Palyatif bakım ünitelerinin hasta ve hasta yakınlarının yaşadığı süreçlere ne gibi katkısı olmaktadır? Ağrıyla gelen genç ya da yaşlı hastalara ne tür tedaviler uygulanır? Hasta yakınlarına ne tür destekler verilir?

Sultan Abdülhamid Han Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nden Geriatri Uzmanı aynı zamanda Palyatif Bakım Ünitesi Sorumlusu Yrd. Doç. Dr. Umut Safer, Sağlık Bakanlığı’na bağlı hastanelerde yeni kurulan palyatif bakım üniteleri ve palyatif bakım hakkında merak edilenleri Sağlığım İçin Herşey ‘de anlattı.

NE TÜR HİZMETLER VERİLİYOR?

. Palyatif bakım ne demektir? Palyatif bakım ünitelerinde ne gibi hizmetler verilir?
“Palyatif bakım, ilk defa 1970’lerde Kanada’da ortaya atılan, daha sonra Dünya Sağlık Örgütü’nün üzerine eğildiği çok yeni bir bakım kavramıdır. 2000’lerde özellikle ülkemizde önem kazanarak yaygınlaşmaktadır. Sultan Abdulhamid Han Eğitim ve Araştırma Hastanesi Palyatif Bakım Ünitesi’nde ise yaklaşık 4 aydır palyatif bakım hizmeti verilmektedir. Palyatif bakım hizmetinde; hayatı tehdit eden bir durumla karşılaşmış olan hastaların problemleri en hızlı şekilde tespit edilerek bunların fiziksel, sosyal, psikolojik yönleri yakınlarıyla beraber çözümlenir.”

. Palyatif bakım ekibi kimlerden oluşur? Bu ekip çalışmasında hastanedeki başka hangi uzmanlık dallarından da destek alınır?

“Palyatif bakım ekibi özel bir ekiptir. Hemşireler özel yetişir. Ayrıca bir psikolog, bir sosyal hizmetler uzmanı, bir diyetisyen ekipte bulunur. Buna ek olarak hastanenin anestezi, fizik tedavi, nöroloji gibi çeşitli branşlarından da destek alınır.”

SADECE YAŞLILAR MI HİZMET ALABİLİYOR?

. Palyatif bakım hastalarının çoğunu yaşlılar mı oluşturur?
“Geriatri hastalarının yaş aralığı 18 ila 70’dir. Hatta 90-100 yaşında olgular da bulunmaktadır.  Son dönem bir hastalık olduğu için hastanın hangi yaş grubunda olduğuna bakılmaksızın ızdırabı, problemleri, sıkıntıları azaltılmaya çalışılır. Palyatif bakım kavramı, ileri dönem kanser hastalarının bakım ihtiyacından doğmuştur. Ama dünyada palyatif bakımda kanser hastaları 2. grupta gelir. En yoğun gruplar son dönem böbrek hastalıkları, son dönem diyaliz hastalıkları, son dönem karaciğer hastalığı, kalp yetmezliği ve KOAH gibi hastalıklardır. Palyatif bakımda hedef kitle, bu hastalıklara sahip olup son dönemde pek hizmet alamayan ve yetersiz hizmetle karşı karşıya kalan gruptur. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde yüzde 78 oranında erişkin ölümlerinde bir dönem palyatif bakım ihtiyacı var.”

Yrd. Doç. Dr. Umut Safer

‘‘PALYATİF BAKIMDA HASTANIN PROBLEMLERİ ÖNCELİKLİ’’

. Palyatif bakım ünitelerine neden bu kadar  gereksinim duyuluyor? Hastalar, hastalıklarının ilgili servislerinde neden bu hizmeti alamıyorlar? Palyatif bakım ünitelerinin hasta ve hasta yakınlarının yaşadığı süreçlere ne gibi katkısı olmaktadır?
“Palyatif bakım üniteleri Sağlık Bakanlığı hastanelerinin hemen hemen çoğunda kuruldu ve kurulmaya devam ediyor. Bu bahsedilen branşlar temelde tedavi amaçlı olup bir hastalığı ortadan kaldırma veya geriletme hedeflenir. Palyatif bakımda ise öncelikli olan kavram hastanın problemleridir. Hastanın ağrısı, bulantısı, nefes alamaması gibi sıkıntıları ile günlük hayatının da konforunu bozan faktörler ön plandadır. Mesela bir tuvalete gidememesi, banyo yapamaması palyatif bakım için önemli faktörlerdir. Belirtilen branşlardaki temel hedef, örneğin hastaya kemoterapi veya yoğun bakımda mekanik ventilatör desteği vermektir. Bu tedavilerin ne zaman durdurulacağı, ne zaman kesileceği  kavramı muallaktadır. Mesela son dönem bir kanser hastasına, hastaya bir katkı sağlamayacaksa kemoterapi veya  radyoterapi verilmesini engelliyoruz. Çünkü hastanın konforu ön plandadır. Hasta ve yakınlarının istekleri doğrultusunda bir planlama yapıyoruz.”

‘‘HASTAYA BASAMAKLI TEDAVİLER UYGULANIYOR’’

. Ağrıyla gelen genç ya da yaşlı hastalara ne tür tedaviler uygulanır?
“Palyatif bakımda ağrı, bir basamaklı yaklaşımla, mümkünse en düşük tedavi ve en düşük dozla çözülmeye çalışılır. Bu basamaklarda çeşitli ilaçlar kullanılır. Ama dönem dönem ve hastalık ilerledikçe kullanılan ilaçlar yanıt vermez hale gelir. Bu durumda sıklıkla daha yan etki profilli, biraz riskli olabilen morfin türevi ilaçlara doğru bir eğilim olur. Ama amaç öncelikle kısa etkili ve anlık problemi çözmeye yöneliktir. Çünkü bu ilaçların özellikle yaşlılarda dengeyi ve hafızayı bozma gibi olumsuz etkileri vardır. Basamaklı tedaviler uygulanarak hasta, verebilecek minimum zarar, maksimum etkinlik hedefiyle tedaviler edilir. Mesela çok ileri dönemdeki pankreas kanseri hastalarında, pankreas bölgesindeki sinir dokusu özel girişimlerle yakılır ve böylece ağrının beyne iletisi önlenir. Palyatif bakımda bu tür çok ileri düzey tedaviler de uygulanır.”

“HASTA YAKINLARINDA TÜKENMİŞLİK SENDROMU GÖRÜLÜYOR”

. Hasta yakınlarına ne tür destekler verilir?
“Özellikle palyatif bakımdaki bir hastanın yakını olmak onunla birçok anı paylaşmayı gerektirir. Hasta yakını, sevdiği birinin yavaş yavaş eridiğini, ağrılar çektiğini görür. Bu, hasta yakınlarında tükenmişlik sendromuna neden olur. Günlük vizitlerde, hasta kadar hasta yakınlarının da durumları değerlendirilir. Onların sosyal ihtiyaçlarını en üst seviyede karşılamak için bölümümüzde bir birim oluşturduk. Çünkü 24 saat boyunca hep hasta yanında kalınması onun içinde negatif bir etki yaratır. Bir süre sonra bu hastaya da olumsuz yansıyabilir. Bu yüzden palyatif ünitemizde bakıcılar için özel birimlerimiz, dinlenme alanlarımız bulunmaktadır. Örneğin bir hastaya nasıl bakılır, bir hastanın gerektiği zaman nasıl yarası pansuman yapılır veya bir hastaya nasıl su içirilir, gibi kavramları öğreten bir eğitim programımızı ve bunlar için oluşturduğumuz özel bir dershanemiz var. Böylece hasta yakınlarına hastası için en üst düzey sağlık desteği vermesi için yardımcı oluyoruz.”

HASTA YAKINLARINA PSİKOLOJİK DESTEK…

. Palyatif Bakım Ünitesi’nde hasta yakınlarına psikolojik destek de veriliyor mu?
“Hasta yakınlarına psikolojik destek konusunda branş avantajlarını kullanmaktayız. Çünkü bir geriatri uzmanının branşı içerisinde alzheimer hastalığı da vardır ve alzheimer hastalığında hasta tükenmişliği ve hasta yakını tükenmişliği çok sık görülen bir tablodur. Hasta yakınları için de gerekiyorsa psikolojik tedavilere başlanır. Veya hasta yakınının çok aşırı yorulduğu görülürse dinlendirilmeleri sağanır.”

. Hastanenizdeki Palyatif Bakım Ünitesi’nde kaç hasta yatağı var? Kaç hemşire görev yapıyor?
“Kliniğimizde benim dışımda doçent gastroenterolog arkadaşımız var. Özellikle beslenme problemlerini gelişimsel yaklaşım gerekliliğinde çok hızlı bir yanıt alabiliyoruz. 9 hemşire ile 24 saatlik bir nöbet vardiyasıyla hizmet sunuyoruz. 14 yataklı bir servisimiz var şuanda.”