Parkinson Tedavisinde Beyin Pili

Mart 4, 2021 - 11:49

ATV Avrupa’da “Esra Kazancıbaşı ile Sağlım İçin Herşey” programında parkinson ve beyin pilleri masaya yatırıldı.

Acıbadem Kozyatağı Hastanesi Beyin Sinir Cerrahisi Uzmanı aynı zamanda Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroşirürji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Selçuk Peker, Esra Kazancıbaşı Öztekinin sorularını cevapladı.

. Beyin pili nedir, beyin pillerinin nasıl bir fonksiyonu vardır?

“Beynimiz aslında bir elektriksel organ. Beynimizdeki hücreler, nöronlar, elektriksel aktivitelerle ve salgılamış oldukları bazı biokimyasal maddelerle bizim fonksiyonlarımızı ortaya çıkartıyorlar. Çok uzun yıllardır beyindeki elektriksel aktivitelerle ilgili çalışmalar yapılmış; 100-150 yıldır bu işle ilgili çeşitli deneysel çalışmalar var.

Son 20-30 yıldır bu çalışmaları biz bazı hastalıkların tedavisinde kullanabilir miyiz diye bir soru gündeme geldi. Beyin pillerinin asıl kullanıldığı yer hareket bozuklukları, örneğin parkinson hastalığı, tiremor dinilen titreme ve distori denilen hastalıkta kullanılıyor. Burada amaç şu, beyin içindeki sorunu olan bazı çekirdeklere bir elektrik kablosuyla ulaşmak ve oradan vücuda koymuş olduğumuz bir pil vasıtasıyla düşük düzeyde elektrik vermek ve böylece oradaki nöronların davranışını değiştirmek.”

“BEYİN PİLİ KÖPRÜCÜK KEMİĞİNİN ALTINA YERLEŞTİRİLİYOR”

. Beyin pili vücudun neresine ve nasıl yerleştiriliyor?

“Bu tip ameliyatların öncesinde hastanın başına bir çerçeve takıyoruz; bu çerçeve bize milimetrik olarak beynin içindeki her bir çekirdeğin her bir bölgenin adresini gösteriyor. Bunu yerleştirdikten sonra MR çekiyoruz. MR’da hedefleyeceğimiz çekirdeği görüyoruz.

Onun arkasından hastayı ameliyathaneye alıyoruz, ameliyathanede kafatası kemiğinde bir veya bir buçuk cm çapında delikler açıyoruz. Bu deliklerden içeriye elektrotlar gönderiyoruz ; bu elektrotlar oldukça incedir. Buradan tek o hücrelerden kayıt alıyoruz. Bizim için önemli olan bölgeye geldik mi gelmedik mi onu belli ediyoruz. Diyelim ki uygun yere geldik o zaman biraz daha kalını olan bir milimetre çapındaki plastik elektromuzu yerleştiriyoruz.

Daha sonra, beyindeki o hedef organa, o elektrik kablosunun ucunu cildin altından kulağın arkasından göğsümüze kadar uzatıyoruz. Pili, köprücük kemiğinin hemen altındaki bölgeye cildin altına yerleştiriyoruz. Bu cildin altında duruyor. Yerleştirdiğimiz yerde hafif bir kabarıklık oluyor. Bunun görevi sürekli olarak bizim istediğimiz miktardaki elektrik enerjisini beyin içerisindeki o çekirdeklere ulaştırmak.”

. Beyin pillerinin başlıca kullanım alanlarından biri de Parkinson hastalığı. Parkinson nasıl bir hastalık, belirtileri nelerdir?

“Parkinson hastalığı dejeneratif bir hastalık yani beyindeki belli bir grup hücrenin dejenere olması görevini yerine getirememesinden dolayı ortaya çıkan bir hastalık. Bu hastalık daha önce var olmasına rağmen ancak 1800’lerin sonuna doğru keşfedilmiş. Bunu bulan tanımlayan kişinin soyadı Parkinson olduğu için Parkinson hastalığı olarak adlandırılmış.

Parkinson hastalığının nedeni şöyle; omurilik soğanı dediğimiz bölgede beynin önemli bir kimyasal maddesinin üretildiği bir ocak var. Bu ocaktaki hücrelerin ölmesi, sözünü ettiğimiz biyokimyasal maddenin yani dopaminin az üretilmesi ya da üretilememesine neden oluyor. Dopaminin azalmasına bağlı olarak da hareketlerde çeşitli sıkıntılar oluşuyor ki buna Parkinson deniyor.”

“SADECE YAŞLILIĞA BAĞLI BİR HASTALIK MIDIR?”

. Hastanın hangi organının hareketlerinde sıkıntılar oluyor? Ellerdeki titremeler nereye kadar normal sayılabiliyor?

“Titreme dediğimiz zaman ellerde titremenin pek çok sebebi var. Tiroid hastalığı bile ellerde titremeyle kendini gösterebiliyor. Onun dışında esansiyel tremor dediğimiz sebebi bilinemeyen titremeler de vardır. Onlar da toplumda gençlerde görülür ama özellikle yaş ilerledikçe daha da artar. Ama Parkinson hastalığındaki titreme daha çok hasta elini kolunu oynatmaz iken durduğu yerdeki titremedir. Yani bir iş yapacağı zaman da titremesi olabilir hastanın ama özellikle en çok hareket etmeden elini veya kolunu oynatmazken olan titremedir.

Tabi bu titreme ne kadarı normal veya anormal dediğimiz zaman o subjektif bir şey mesela bir müzisyenin çok çok minik bir el titremesi çok önemlidir. Evde çocuklara, torunlara yemek yapan anneannenin biraz elinin titremesi hiç önemli değildir. Orada önemli olan hayat kalitesini bozacak derecedeki titremelerdir.”

. Parkinson hastalığına başka ne tür belirtiler eşlik ediyor?

“El titremesi dışında önemli bir belirtisi hareketlerdeki yavaşlamadır. Diğer belirtiler; kolunu elini yürürken fazla sallamama, öne doğru eğik hafif kambur yürüme, yüz mimiklerinin kaybolması.

Normalde biz otururken yatarken adalelerimiz yumuşaktır çünkü o sırada iş yapmıyordur. Ama Parkinson hastalarında rijidite dediğimiz adalelerde bir kasılma söz konusudur. Bazı hastalarda yürürken ya da ayakta duruşta dengede bozukluk da olabilir. Parkinson hastalığı birkaç komponentin bir arada olduğu bir tablodur. Ama herkeste aynı şekilde kendini göstermez; bazı hastalarda titreme hâkimdir, bazılarında yürümede zorluk, oturduğu yerden kalkamaması, yataktan kalkarken zorlanması, adım atarken zorlanması ön plandadır. Farklı şekilde kendini gösterebiliyor.”

. Tek elde ya da çift elde titreme olması bir anlam ifade eder mi?

“Genellikle Parkinson’da titremeler önce bir tarafta başlar sonra öbür tarafa da geçebilir. Ama esansiyel tremor sebebi bilinmeyen tremorda genellikle iki taraflı olur. Gençlikten itibaren iki taraflı gözle görülmez titremeleri vardır. Yıllar ilerledikçe biraz daha artar o titremeler.”

. Parkinson’da ilaç tedavisi sonuç veriyor mu?

“Parkinson hastalığı, biraz önce ifade ettiğim gibi dopamin maddesinin beyinde eksilmesiyle meydana gelen bir rahatsızlıktır. İlaç tedavisinin amacı o eksikliğin telafi edilmesidir. Bunun için kullanılan pek çok ilaç var ve hakikaten bu ilaçlar sayesinde hastaların klinik durumunda çok büyük ilerlemeler sağlanıyor.

Zaten Parkinson hastalığı teşhisi konulduktan sonra, önce mutlaka ilaçlarla hastaya yardımcı olunur. Aradan bir süre geçtikten sonra – ki bu süre bir hastada iki senedir, başka bir hastada beş senedir, diğer hastada on sene yani herkesin vücuduna göre bu süre farklıdır- ilaçlar yetersiz kalmaya başlayabilir ya da bazen uzun süre kullanıldığı için o ilaçların yan etkileri görülmeye başlanabilir. Bu gibi hallerde ameliyatla hastaya yardımcı olmaya çalışıyoruz.”

. Parkinson hastaları için beyin pili dışında başka cerrahi yöntemler var mı?

“Ameliyat tedavisini iki gruba ayırabiliriz Birincisi, az önce anattığım; beyincikteki küçük çekirdekleri yakacak bir ameliyat grubu vardır buna Lezyon cerrahisi denir. İkincisi de pil yerleştirme ameliyatıdır.”

. Pil yerleştirilmesine uygun olmasına rağmen ikincil sağlık sorunları nedeniyle ya da başka faktörler nedeniyle beyin pili yerleştirilemeyen Parkinson hastaları da var mıdır? Beyin pili ameliyatı kimlere yapılamıyor?

“Bazı kalp hastaları kan sulandırıcı ilaçlar kullanıyorlar ve bunların sürekli kullanılması gereklidir; böyle bir hastaya beynin içine bir elektrot yerleşmtirme işlemi yapamazsınız. Kontrol dışı şeker hastalığı olan hastalara da bu ameliyatı yapamazsınız çünkü vücuda dışarıdan bir yabancı cisim koyduğunuz için onun enfekte olma ihtimali biraz daha yüksek olur. Bu gibi hastalarda cerrahi girişimler çok fazla tercih edilmiyor.”

. Beyin pilli operasyonu ne kadar sürüyor?

“Genellikle dört saat ile altı saat civarında sürer. Önce hastanın başın çerçeve takılır, MR; çekilir,bunlar aslında ameliyatın bir parçasıdır. Bilgisayarda hesaplamalar yapılır sonra ameliyathaneye gidilir. Hastanın kafatasına delikler delinir, kablolar yerleştirilir sonra uygun yerde olup olmadığımızı anlamak için bir görüntü alınır. Her şey yolundaysa hastanın köprücük kemiğinin altına pil yerleştirilir ve bütün kablolar birleştirilir.”

. Bu operasyonlarda ne tür bir anestezi kullanıyorsunuz?

“Hastanın köprücük kemiğinin altına pili yerleştirirken genel anestezi oluyor. Ondan önceki bütün aşamalarda hastaya lokal anestezi uygulanıyor.”

. Ameliyat sonrasında hastanın ne kadar süreyle hastanede yatması gerekiyor, bir yoğun bakım tedavisine ihtiyaç duyuluyor mu?

“Hastanın durumuna göre genellikle bir gece yoğun bakımda kalıyor. Ama yoğunbakımda kalması gerekmeyen hastalar da olabiliyor.

Genellikle hastanede 3 – 4 gün kalır, ondan sonra evine gider. Aradan bir – iki hafta geçtikten sonra da pil açılmaya başlanır ve ilk olarak elektrik enerjisi verilerek ayar yapılmaya çalışılır. Pilden ne kadar elektrik vereceğimiz, hangi özelliklerde vereceğimize hastanın durumuna göre karar veririz; her hastada farklıdır. Uygun durum da birkaç aylık bir çalışmayla yavaş yavaş bulunuyor ve hasta belli bir düzene kavuşmuş oluyor.”

“BEYİN PİLLERİNİN ÖMRÜ 4-5 YILDIR”

. Beyin pillerinin ortalama ömrü ne kadardır?

“Yaklaşık olarak 4-5 yıl civarındadır. Eğer siz çok fazla elektrik enerjisi kullanacaksanız pil erken biter ama düşük elektrikle işinizi halledebiliyorsanız o zaman biraz daha uzun sürebilir. “

. Beyin pilinin ne kadar ömrü kaldığı nasıl anlaşılıyor?

“Beyin pilin ömrü hastanın hastalığına bağlıdır. Biz bu pile, elektromanyetik özelliği sayesinde dışarıdan bir cihazla ölçümler yapabiliyoruz. Ayar yapacağımız zaman pilin olduğu yeri açıp açmıyoruz, cildin dışından elektromanyetik apareyle ayar yapıyoruz. O ayar sırasında aynı zamanda pilin ne kadar ömrü kaldığını da görebiliyoruz. Zaten hastalar, piilerinin zayıfladığını ya da kapandığını veya bittiğini anında anlayabiliyorlar çünkü her şey çok güzel giderken bir anda işler bozuluyor, hemen doktorlarına müracaat ediyorlar.”

. Parkinson’da uygulanan beyin pili tedavisi hastaların ellerindeki titremeleri tamamen ortadan kaldırabilir mi? Hastalar kullandıkları ilaçları bu ameliyat sonrasında bırakıyorlar mı?

“Pil, ilaçlara tamamen son verelim amacıyla takılmıyor. İlaçlara destek olmak amacıyla takılıyor. Hastaların neredeyse hepsi ilaçlara devam ediyor. Dozları ayarlanıyor. Yani eskisi kadar yüksek doz verilmiyor. Daha düşük doz veriliyor.”

. Distoni nasıl bir hastalıktır?

“Distoni’de vücutta istemsiz kasılmalar, bükülmeler oluyor. Mesela kolunda ya da boynunda bükülmeler oluyor ve hasta bunlara engel olamıyor. Özellikle genç hanımlarda görürsünüz boynunda kasılma olur öne doğru eliyle düzeltir.

Bu istemsiz kasılmalar hastanın gövdesinde de olabilir. Bu tip hastalarda genellikle medikal tedaviler kullanılır. Distonide çeşitli sebepler ile ortaya çıkabilir. Hiçbir sebep anlaşılamadan da klinik tablo kendini gösterebilir. Bu durumda da yine medikal tedaviler kullanılır. Ama hasta, medikal tedaviden yarar görmüyorsa, hayat kalitesini artırmak için beyin pilli takılabilir.”

. Beyin pili takılan hastalar nelere dikkat etmelidirler?

“Vücudunda yabancı bir cisim var, o yabancı cismin üstünü çok fazla kaşıyıp kurcalayıp onu rahatsız etmemeleri gerekir, bu çok önemli; bazı hastalar dikkat etmiyorlar ve kendilerine zarar verebiliyorlar. İkincisi yüksek yoğunluktaki elektrik hatlarına çok fazla yaklaşmamaları gerekiyor çünkü elektrik hatları bir anda pili kapatabiliyor. Manyetik alanlardan biraz uzak kalmalıdır.”

. Beyin pili kullanan kişiler, cep telefonuyla konuşabiliyor mu?

“Cep telefonuyla jeneratörün olduğu taraftan değil de öbür taraftan konuşması. eğer mümkünse kulaklık kullanması tercih sebebidir.”