Port Kateter Sistemi ile Kemoterapiler Daha Güvenli!

Port kateter sistemi nedir, ne amaçla, hangi durumlarda kullanılır? Kemoterapi için kullanılan santral venöz por­tun kanser tedavisi gören hastalar açısından önemi nedir? Portun mutlaka ameliyathane ortamında mı yerleştirilmesi gerekir? Uygulama sırasında hastalar ağrı ya da acı hisse­der mi? Port kateter sisteminin vücutta kalma süresi var mıdır? Portun çıkartılmasını gerektiren durumlar olabilir mi? Bebek ve çocuk hastalara port takılabilir mi? Merak edilen bu tür soruların yanıtlarını Türk Anesteziyoloji ve Reanimasyon Derneği Yönetim Kurulu Üyesi ve aynı zamanda Özel Kadıköy Florence Nightingale Hastanesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Bölümü Sorumlusu Dr. Fikret Kutlu veriyor.

Sağlık Adası Yayınları’ndan çıkan, gazeteci Esra Kazancıbaşı Öztekin ile Nihal Yazan’ın anestezi, yoğun bakım ve ağrı tedavisi konusunda uzman 15 hekimle yaptığı söyleşilerden oluşan ‘‘Sorular ve Yanıtlarla Anestezi’’ kitabında yer alan röportajın işte bazı bölümleri:

. Port kateter sistemi nedir?
“Portun kelime anlamı ‘kapı’ demektir. Hedef dokuya, organa veya hedef bölgeye ilacı ulaştırmak için yerleştirilen ince borulara ise ‘kate­ter’ denir. İşte bu kateterin ucuna bir hazne bağlanıp vücudun herhangi bir yerinde cilt altına yerleştirilirse bu hazne vücuda bir giriş kapısı oluşturur. Örneğin 15 santim, 30 santim veya yarım metre uzaklıktaki bir organa belli yollardan geçerek giden kateterin uç noktasıyla vücutta portun yerleştirildiği nokta arasında bir bağlantı sağlanmış olur. Bir damar içine, bir sinir köküne ya da bir organ içine yerleştirilen ince borunun arkasından uygun bir adaptörle verilen ilaç veya herhangi bir madde oradaki amacı gerçekleştirmeye yardımcı olur. Buna da ‘port kateter sistemi’ denir.”

. Port kateter sistemi vücudun hangi bölgelerine, nasıl yerleş­tirilir?
‘‘Eğer, bir ana toplardamara kateter yerleştirilecekse port, göğüsün üst kısmına tercihen sağa, o bölge uygun değilse sol tarafa yerleştiri­lebilir. Port, karın duvarına, kol veya bacağa da uygulanabilir. Port, amaca yönelik olarak vücudun her bölgesine yerleştirilebilir. Mesela karaciğer içine kemoterapi ilacı verilecekse kateter yerleştirildikten sonra port da göğsün o tarafına uygulanabilir.”

“PORT, DIŞARDAN HİÇBİR ŞEKİLDE GÖRÜLMEZ”

. Port kateter sistemi nasıl çalışır?
“Port kateter sistemi yerleştirildikten sonra dışarıda sisteme ait hiçbir şey görülmez. Sistem tamamı ile vücudun içinde kalır. Portun haznesinin üzerinde bir santime yakın silikon bir bölme, bunun altında ise bir hazne vardır. Sistem kullanılacağı yani hedef bölgeye, organa veya damar içine bir şey gönderileceği zaman bu portun üzerindeki bir santimlik membran iğne vasıtasıyla hazneye girecek şekilde delinir. Böylece o iğnenin ucundaki set aracılığıyla dış ortamla irtibat sağlan­mış olur. Port kateter sisteminin bir özelliği de, ilaç verildikten sonra iğne çekilip çıkartıldığında geride tamamen vücudun içinde gömülü bir sistem kalmasıdır. Port, dışarıdan hiçbir şekilde görülmez ve dolayısıyla hastanın günlük yaşantısında da engel oluşturmaz.”

KEMOTERAPİ HASTALARI İÇİN PORT NEDEN ÖNEMLİ?

. Port kateter sisteminin kemoterapi gören hastalar için önemi nedir?
“Kemoterapi gören hastalar için uygulanan port kateter sistemi, ‘santral venöz port’ sistemidir. Santral ven, bütün vücuttan toplanan kanın kalbe geri döndüğü ‘ana toplardamar’ demektir. Bu ana toplar­damara kateter vasıtasıyla ulaşılır. Kateterin bir ucu toplardamarın içinde olur; diğer ucu da cilt altına port denilen hazneye bağlanır ve o hazne vücuda bir giriş kapısı oluşturur.

Kollarda ve bacaklarda sınırlı sayıda damar olduğu için kemoterapi hastalarında damar bulmak çoğu zaman sorun teşkil eder. Her kul­lanılan damar kemoterapi sonrasında bir miktar zarar görür, tahrip olur ve o damarlar ikinci defa kullanılamayabilir. Bu durumdan çok ince damarlar ise daha fazla etkilenir. Çünkü ince damarlarda kan akımı oldukça yavaştır ve çapları çok dardır. Diğer taraftan kemoterapi ilaçları yakıcı, hücreyi yok edici maddelerdir. Dolayısıyla damar içini kaplayan dokular bundan zarar görür; damar bir boru şeklindeyken bir ip şekline dönüşebilir. Damar bulunamadığı için kanser hasta­larının tedavileri aksamaya başlar. Ayrıca ince damarlardan yapılan kemoterapiler çok can yakar; o tahribat sırasında hasta bunu ağrı olarak hisseder. Santral venöz portla yapılan kemoterapide ise hem kan akımı hızlı olduğu, hem de ilaç hızla kana karışıp dağıldığı için ana damar zarar görmez.

Eğer kateterin ucu dışarıda olursa hasta günlük yaşantısında banyo yapamaz. Ayrıca kateter vücutta üç haftadan fazla tutulmaz. Üç hafta sonra tekrar ana toplardamara (santral ven) ulaşılması gerekir. Sonuçta bu bir girişimdir. Dolayısıyla cilt altına bir hazne yerleştirilip istenilen her anda o hazneye iğne batırarak ana toplardamara kolayca ulaşmak kemoterapi hastalarını da bir ölçüde rahatlatır. Böylelikle zaten tatsız bir tedavi olan kemoterapinin etkisinden bir ölçüde kurtulmaları sağlanır.”

HANGİ HASTALIKLARDA FAYDALANILIR?

. Port kateter sistemi başka hangi hastalıklarda faydalanılan bir yöntemdir?
“Port kateter sistemi diyaliz için kullanılabilir ama diyaliz portları şu an için çok rutine girmiş durumda değildir. Port kateterlerin bir diğer kullanım alanı ise organ içi kemoterapilerdir. Eğer ilacın bütün vücuda dağılması istenmiyorsa kemoterapi sadece organdaki tümöre verilir. Mesela karaciğer tümörlerinde atardamar bulunur ve kateter oraya yerleştirilerek kemoterapinin hedef organa gitmesi sağlanır.

Port kateter sisteminden faydalanılan alanlardan bir diğeri ise kanser ağrılarının tedavisidir. Kansere bağlı ağrılarda omurilik sıvısı­nın içine veya ‘epidural’ denilen omurilik zarının dışına veya ‘spinal’ denilen zarın içine yerleştirilen kateter aracılığıyla bir porta bağlanı­larak hastaya morfin gibi lokal anestezik ilaçlar verilir. Böylece kate­terin yerleştirildiği bölgeye giden sinirler bloke edilerek o bölgedeki kansere bağlı ağrılar kontrol altına alınmış olur. Bu uygulama yaygın ağrılar dışında, ağrıyan bölgenin iyi tarif edildiği durumlarda oldukça etkilidir.”

PORT KATETER SİSTEMİ NEREDE, NASIL YERLEŞTİRİLİR?

. Port kateter sisteminin mutlaka ameliyathane ortamında mı yerleştirilmesi gerekir?
“Evet, portun mutlaka hastanede ve ameliyathane ortamında yerleş­tirilmesi gerekir. Sterilizasyona çok dikkat edilmelidir. Çünkü sonuçta vücuda yerleştirilen bir yabancı cisimdir. Enfeksiyon burada en önemli komplikasyondur. Bu yüzden port kateter, sterilizasyon koşullarının çok iyi olduğu özel ameliyathanelerde yerleştirilmelidir.”

. Hastalara anestezi uygulanır mı?
“Genel anestezi çoğunlukla gerekmez. Hasta çocuk değilse veya zi­hinsel ve ruhsal durumu müsaitse port, lokal anesteziyle uygulanabilir.”

. Port yerleştirilirken hastalar ağrı ya da acı hisseder mi?
“Çok ağrılı bir işlem olmadığından lokal anestezi altında hastalar bunu çok rahat kabullenirler.”

KİTAPTA YANITLARI YER ALAN DİĞER SORULAR

• Portun çıkartılmasını gerektiren bazı durumlar olabilir mi?
• Port kateter sisteminin vücutta kalma süresi var mıdır?
• Port kateter sisteminin hasta için avantajları nelerdir?
• Port kateter sistemi alerji yapar mı?
• Port kateter sistemi bebeklere ve çocuklara da takılabilir mi?
• Portun çocuklarda kullanım amaçları nelerdir?
• Port uygulamalarında çocuklarda ne tür komplikasyonlar ortaya çıkabilir?
• Port kateter sistemi takılan hasta nelere dikkat etmelidir?
• Port takılan hastaların kan sulandırıcı ilaç kullanmaları gerekir mi?
• Port kateter sistemi takılan hastalar MR ya da tomografiye girebilir mi?
• Peki, port kateter sistemi kimlere takılamaz?
• Port kateter sistemi Türkiye’de ne kadar zamandan bu yana kullanılmaktadır?
• Portu hangi uzmanlar takabilir? Her anestezi uzmanı port takabilir mi? Özel bir eğitim gerektirir mi?

ANESTEZİ KİTABINDA YER ALAN DİĞER KONULAR

Sağlık Adası Yayınları’ndan çıkan ‘‘Sorular ve Yanıtlarla Anestezi’’ kitabında ameliyata hazırlık döneminde yapılması gerekenlerden genel, bölgesel ve lokal anesteziye kadar pek çok konu yer alıyor. Çocuklarda, yaşlılarda, kalp ve KOAH hastalarında anestezi uygulamalarıyla ilgili bilgilendirici söyleşiler bulunuyor.

Gazeteci Esra Kazancıbaşı Öztekin ile Nihal Yazan’ın imza attığı kitap, Türk Anesteziyoloji ve Reanimasyon Derneği’nin katkılarıyla hazırlandı. 15 hekimle söyleşi yapılan kitapta, anestezi, yoğun bakım ve ağrı tedavisiyle ilgili merak edilen yüzlerce sorunun yanıtı yer alıyor:

. Anestezi Nedir, Ne İşe Yarar?

. Güvenli Anestezi Nedir?

. Anestezi Uzmanları Neler Yapar?

. Genel Anestezi

. Bölgesel Anestezi

. Sedasyon

. Lokal Anestezi

. Özellikli Durumlarda Anestezi

. Çocuklarda Anestezi

. Yaşlılarda Anestezi

. Kalp Hastalarında Anestezi

. Diş Tedavilerinde Anestezi

. Hamilelikte Anestezi

. Ağrısız Doğum

. Anestezi Uzmanınız ve Siz

. Hastaların Sorumlulukları

. Ameliyat Dönemi (Perioperatif) Bakım ve Tedavi

. Anestezi Uzmanınız Hep Yanınızda!

. Palyatif Bakım

. Anestezi ile İlgili Yanlış Bilinenler

. 23 Soruda Anestezi

. Vücudun Alarm Sinyali: Ağrı

. Ağrıları Dindiren Bölüm: Algoloji

. Girişimsel Ağrı Tedavisi

. Kanser Ağrılarının Tedavisinde Girişimsel Yöntemler

. Ağrı Tedavisinde Doğrular-Yanlışlar

. Kemoterapiler Bu Yöntemle Daha Güvenli

. Kalp-Akciğer Canlandırması

. “Hayata El Ver”

KİTAPTA RÖPORTAJI YER ALAN UZMANLAR

Kitapta anestezi, yoğun bakım ve ağrı tedavisi konularında söyleşileri yer alan hekimlerin isimleri soyadı sırasına göre şöyle sıralanıyor:

Prof. Dr. Zekeriyya Alanoğlu, Prof. Dr. Neslihan Alkış, Prof. Dr. Mustafa Bayar, Prof. Dr. Hülya Bilgin, Prof. Dr. Güner Kaya, Prof. Dr. Yüksel Keçik, Prof. Dr. Hasan Koçoğlu, Prof. Dr. Ercan Kurt, Prof. Dr. Ömer Kurtipek, Dr. Fikret Kutlu, Prof. Dr. Feyhan Ökten, Prof. Dr. Gül Köknel Talu, Prof. Dr. Emine Nur Tozan, Doç. Dr. Tuğhan Utku ve Prof. Dr. Dilek Yörükoğlu.

www.sagligimicinhersey.com portalıyla aynı adı taşıyan sağlık kitapları serisinin beşinci kitabı olan “Sorular ve Yanıtlarla Anestezi”ye D&R mağazaları başta olmak üzere kitapevlerin ulaşabilirsiniz. Kitabı ayrıca D&R web sitesi ve İdefix başta olmak üzere online kitapevlerinden de temin etmek mümkün.

Sağlığım İçin Her Şey Sağlık Kitapları Serisi’nin “Sorular ve Yanıtlarla Hepatitler”, “Sorular ve Yanıtlarla Göz Hastalıkları”, “Sorular ve Yanıtlarla Diyabet” ve ‘‘Sorularla ve Yanıtlarla Romatoid Artrit’’ konulu kitapları da bulunuyor.