Radyoterapi Ve Beslenme

Radyoterapi; iyonizan X ışınları ile kanser hücrelerinin çekirdeklerinde DNA kırıkları oluşturarak, bu hücrelerin bölünme ve çoğalmasını engelleme amacıyla yapılan bir tedavi şeklidir. Kanserli hücreler vücuttaki diğer normal organ ve dokulara göre radyoterapiye daha hassastır. Ancak vücuttaki normal organ ve dokulardan da mukoza ile kaplı organlar (solunum, sindirim ve boşaltım sistemi), cilt, sinir sistemi, kemik iliği ve üreme organları gibi dokular radyasyondan daha kolay etkilenirler.

RADYOTERAPİ SIRASINDA OLUŞABİLECEK YAN ETKİLER

•    Tedavi edilen bölgeye,
•    Tedavi alanının büyüklüğüne,
•    Toplam ve günlük tedavi dozlarına,
•    Radyoterapinin kaç hafta süreceğine,
•    Hastanın genel performans durumuna,
•    Hastanın kanser dışı eşlik eden hastalıklarına (örn: diabet, ülseratif kolit vb.),
•    Hastaya ait radyasyon duyarlılığına göre farklılıklar gösterir.

Günümüzde radyoterapi teknik ve cihazlarındaki modern gelişme sayesinde yan etkilerin azaltılması mümkündür. Üç boyutlu ve yoğunluk ayarlı radyoterapi ile kanserli dokularda yüksek dozlara çıkılırken, doz boyama teknikleri ile sağlam komşu organlara daha düşük dozlar verilebilmektedir. Bu teknolojik ilerlemelere rağmen ardışık veya eşzamanlı kemoterapi uygulamalarının da eklenmesiyle yan etkiler hastanın yaşam kalitesinde ciddi bozulmalara yol açabilmektedir.

Baş-boyun, akciğer, yemek borusu gibi organların ışınlanması, ağız içi ve yemek borusu mukozasında bozulma, yutma güçlüğü, ağız kuruluğu, tat değişiklikleri gibi yan etkiler oluşturmaktadır. Tedavi öncesi ağız hijyeni bozuk olan ve tedavi sırasında özenli ağız bakımı yapmayan kişilerde bu yan etkiler daha kısa sürede ve daha şiddetli gözlenmektedir. Sindirim sistemi ve genitoüriner sistem tümörlerine ait batın ve pelvis bölgesi ışınlamalarında ise bulantı, kusma, ishal, kramp tarzı karın ağrısı, idrar ve dışkılamaya ait yan etkiler ağırlık kazanmaktadır. Mesane ve barsağın son kısmı olan rektumun duyarlılaşmasına bağlı bulgular ilaç tedavisi gerektirebilmektedir. Bu durumda hastanın beslenmesi de gelişen yan etkilere bağlı olarak bozulmaktadır.

Yapılan klinik çalışmalarda, radyoterapi öncesi vücut ağırlığı ve genel performans durumu iyi olan olguların tedavi uyumunun daha iyi olduğu gösterilmiştir. Radyoterapi sırasında diyetisyen takibinde besin desteği alan baş-boyun tümörlü hastalarda yan etkilerin anlamlı ölçüde azaldığı kaydedilmiştir. İleri evre baş-boyun tümörlü hastalarda tedavinin ilerleyen günlerinde beslenme güçlüğü kaçınılmaz olacağından bu hastalara tedavi öncesi mide tüpü takılarak enteral beslenme önerilmektedir. Beslenmenin ağız yolu ile yetersiz kaldığı olgulara mutlaka nasogastrik sonda veya damar yoluyla ek sıvı ve besin takviyesi yapılmalıdır.

BAŞ-BOYUN  BÖLGESI, AKCIĞER VE YEMEK BORUSU IŞINLAMALARINDA

•    Tedavi sırasında dişler düzenli fırçalanmalı, tuzlu-karbonatlı gargaralarla düzenli ağız bakımı yapılmalı, pamukçuk gelişirse tedavi edilmeli, dil pası temizlenmeli
•    Günde 8-10 bardak su içilmeli
•    Sigara ve alkol kesinlikle kullanılmamalı
•    Yan etkiler ortaya çıkana kadar normal beslenmeye devam edilmeli ancak mukozayı tahriş edecek asitli ve acı-baharatlı vb. yiyeceklerden uzak durulmalı
•    Sulu yumuşak gıdalar tercih edilmeli. Et suyu-tavuk suyu çorbalar ve sütlü tatlılar protein yönünden oldukça zengindir.
•    Her gün en az bir yumurta tüketilmesi tavsiye edilir. Yumurta saf protein kaynağıdır ve kolesterolü yüksek olan olgular bile güvenle tüketebilir.
•    Gıdalar oda sıcaklığında olmalı, çok soğuk veya kaynar tavsiye edilmez.
•    Diyetisyen kontrolünde, haftalık kilo ve vücut-kitle indeksi, vucüt yağ, protein ve su oranları takip edilmeli, gereklilikte protein ve kalori desteği amacı ile sıvı veya toz formda bulunan hazır mamalar kullanılmalı
•    Glutamin adlı aminoasitin mukoza hasarını ve yutma güçlüğünü azaltan katkısı klinik çalışmalarda kanıtlanmış olduğundan doktorunuza danışarak kullanabilirsiniz.

Baş-boyun bölgesinden radyoterapi alacak olgular radyoterapi öncesi mutlaka diş hekimine giderek diş ve dişeti hastalıklarını tedavi ettirmelidir.

KARIN BÖLGESİ IŞINLAMALARI (BATIN-PELVİS)

İshal ve bağırsak kramplarını azaltmak ve geciktirmek için:

1.       Diyetinizdeki yağ ve lif oranını azaltınız.

2.       Gaz ve krampa neden olacak lahana, baklagiller gibi gıdalardan kaçınınız.

3.       Sıvı kaybını azaltmak için 8-10 bardak su veya sıvı alınız.

4.       Potasyumdan zengin muz, domates suyu, patates gibi gıdaları tüketiniz.

5.       Yüksek protein içeren (et, balık, süt, peynir, yumurta ve fıstık ezmesi vb) gıdalar tercih edilmelidir.

İshal başladığında mutlaka doktorunuza danışınız ve diyetinizi değiştiriniz. Doktorunuzun tavsiye ettiği ilaçları kullanınız. Glutaminin radyasyon enteritini azalttığı bilindiği için doktor tavsiyesi ile besin desteği olarak alınabilir.

İSHALDE KAÇINILACAK GIDALAR

•    Kepekli ekmek , müsli , mısır gevrekleri, kabuklu hububat.
•    Fındık, çekirdek, leblebi, nohut, badem
•    Kızarmış yağlı gıdalar.
•    Kabuklu ve kurutulmuş meyveler
•    Çiğ sebzeler (yeşil salata, ıspanak, semiz otu vb)
•    Yağlı-baharatlı kebap vb. gıdalar
•    Patlamış mısır, mısır gevreği
•    Kuvvetli baharat, acı ve turşular.
•    Çikolata, kahve, kafeinli gıdalar, gazlı içecekler.
•    Mayonezli gıdalar

ÖNERİLEN GIDALAR

•    Balık, tavuk, yağsız et (haşlama , fırında veya ızgara)
•    Muz, elma rendesi, elma suyu, üzüm suyu, havuç suyu.
•    Beyaz ekmek
•    Makarna , pilav, erişte, kuskus
•    Fırında, haşlanmış veya püre patates, pirinç lapası
•    Sulu kabak yemeği, kereviz, yer elması gibi barsağı tahriş etmeyecek sebze yemekleri
•    Brokoli, tavuk, yayla, domates çorbası, bezelye çorbası ( blenderize)
•    Yağsız beyaz peynir, yağsız dil peyniri, lor
•    Yoğurt, meyveli yoğurt– küçük porsiyonlar halinde
•    Fıstık ezmesi, zeytin ezmesi, tahin–pekmez, arzuya göre arasıra az miktarda tüketilebilir
•    Ufak porsiyon, süt-bebe bisküvi, grissini, kek, kurabiye gibi atıştırmalıklar
•    Yumurta
•    Muhallebi, sütlaç, puding, sütlü tatlılar
•    Sahlep-ılık
•    Izgara veya fırında yağsız köfte
•    Haşlanmış sebzeler blenderize olarak ufak porsiyonlarda tüketilebilir.
•    Kalın kabuklu meyvelerin kabukları soyulup-çıkarılmalıdır. Komposto yapılabilir.

YARDIMCI İPUÇLARI

•    Yeterli sıvı alınması çok önemli. Her gün en az 8-10 bardak sıvı tüketilmeli. Gazlı içecekler tercih edilmemeli.
•    Alkol ve sigara kullanılmamalı
•    Tatlı ,çorba vb gıdalara hindistan cevizi rendesi serpilmesi barsak kasılma ve kramplarını azaltabilir.
•    Bakla, enginar, baklagiller (fasulye, nohut, mercimek) gibi gaz yapıcı ve sindirimi zor gıdalardan kaçınılmalı
•    Yavaş ve çok çiğneyerek yemek yenilmeli, gıdalar çok iyi çiğnenmeli, yemek yerken hava yutmamaya çalışılmalı
•    Porsiyonlar ufak olacak, çok fazla yemek yenilmemeli, az ve sık küçük öğünler düzenlenmelidir
•    Yemek yediğiniz ortamların rahatlığı ve atmosferi yemekten alacağınız keyif ve iştahınızı etkileyebilir. Sakin, huzurlu ortamlarda yemek yemeyi tercih ediniz.
•    Rahat giysiler giyiniz, yemek yedikten hemen sonra yatmamalısınız.

Tedavi sırasında doktorunuza danışmadan ek gıda ve vitamin kompleksleri kullanmayınız. İstenmeyen ilaç etkileşimlerinden kaçınmak amacıyla kullandığınız bitkisel formüllü destekler için doktorunuzun onayını almalısınız. Sağlıklı kişilerin kanserden korunmak için tercih etmesi gereken beslenme biçimi ile özel kanser tedavisi gören kişilerin uyması gereken diyet kurallarının çok farklı olduğu hatırdan çıkarılmamalıdır. Kulaktan dolma bilgiler yerine tedavinizi üstlenen kişilerin önerilerine uymayı tercih etmelisiniz.

Dr. Gül Alço
Radyasyon Onkolojisi Uzmanı
Gayrettepe Florence Nightingale Hastanesi
Radyasyon Onkolojisi Bölümü
www.florence.com.tr