Retinal Hastalıklarda: Biyonik Göz

Biyonik göz ya da diğer adıyla yapay retina nedir? Tavukkarası nasıl bir hastalıktır, bu hastalığa bağlı körlük nasıl oluşur? Biyonik gözün başka hastalıklarda da kullanılma umudu var mı? Tavukkarası hastaları ve yakınları nelere dikkat etmeli? Tavukkarası riski kimlerde var? Biyonik göz tavukkarasına bağlı görme kaybı yaşayan her hastaya uygulanabilir mi? Biyonik göz kişiye nasıl yerleştirilir? Operasyon ne kadar sürer, hastanede kalmak gerekir mi? Biyonik göz nasıl bir görme sunar? Vakadan vakaya görme dereceleri fark eder mi? Biyonik göz iki göze de aynı anda mı takılır?

Dünya Göz Hastanesi’nden Göz Hastalıkları Uzmanı Op. Dr. Nilüfer Köylüoğlu Ünal biyonik göz hakkındaki bu soruların yanıtını Sağlığım İçin Herşey’de verdi.

. Biyonik göz ya da diğer adıyla yapay retina nedir?
“Biyonik göz, ışığı algıladıktan sonra kimyasal reaksiyonlarla görmeyi başlatan fotoreseptör hücrelerinin kaybı sonucu görme yetisini yitirmiş hastalar için yeni bir gelişmedir. Halk arasında tavukkarası olarak anılan bu retina hastalığının büyük kısmı kalıtsaldır.”

. Nasıl bir sistemdir?
“Sistem iç ve dış ünite olarak iki parçadan oluşur. İç ünitede, göz çevresine klasik dekolman cerrahisi ile yerleştirilen bir anten ve onun bağlı olduğu retina yüzeyine implante edilen elektrot dizisini içeren bir mikroçip bulunur. Dış ünitede ise bir gözlüğün üzerinde ortada bir mikro-kamera vardır. Bu kameranın aldığı görüntüleri video işleyici sistem değerlendirip yine gözlük üzerinde bulunan, yayın yapan anten ile gözün içine yerleştirilen çipe iletir. Burada oluşan elektrik potansiyelini gözün kendi optik siniri kabul edip beyindeki görme merkezine ilettiğinde yapay görme gerçekleşir.”

‘‘İLERİ ÇOCUKLUKTA TANI ALAN HASTALAR İÇİN UYGUN’’

. Tavukkarası nasıl bir hastalıktır, bu hastalığa bağlı körlük nasıl oluşur, her hastada aynı derecede mi körlük oluşur?
“Bu hastalıktan muzdarip kişilerin yaşadığı görme kaybı kişiden kişiye değişir. Hastalığın yüzde 80’i kalıtsal olduğu için akraba evliliği yaygın toplumlarda daha sık görülür. Büyük kısmı erken çocuklukta başlar, gençlikte ilerleyip yavaş yavaş gece görmenin kaybı ilerler. Daha sonra yavaş yavaş görme alanının kaybı en son da merkezi görmenin kaybı olur. Bu sebeple bu hastaların büyük çoğunluğunda yararlı bir görme hafızası vardır. Bu durum biyonik gözün uygulanması için önemli bir kriterdir. Erken çocuklukta görme yetisini kaybetmiş hastaların çoğunlukla gözlerinde büyük oranda bir nistagmus da olur. Bu, hastalığın çok erken başladığı nadir kalıtsal tiplerde görülür. Biyonik göz, daha ziyade ileri çocuklukta tanı alıp, gençlikten sonra görmeyi kapatmış hastalar için uygundur ve sadece retinitis pigmentosa hastalarında uygulanır.”

. Biyonik gözün başka hastalıklarda da kullanılma umudu var mı?
“Manchester’da kuru tip sarı nokta hastalığı olan bir hastaya retinal çip implante edildi. İlk hastadaki sonuçlar başarılı oldu. Bu yıl sonuna kadar çalışma kapsamında dört hasta daha ameliyat edilecek. Onların bir buçuk-iki yıllık takipleri de ilk hasta gibi sonuçlanırsa FTA onayında yeni bir endikasyon daha biyonik göz için oluşabilecek.”

Dr. Nilüfer Köylüoğlu Ünal

. Tavukkarası hastaları ve yakınları nelere dikkat etmeli?
“Öncelikle, biyonik göz sayesinde, görmeyen hastalar yeniden göz doktoruna gitme cesareti kazandılar. ‘Acaba bu teknoloji benim gözüme uygun mu’ diye düşünen pek çok hasta gelip bilgilerini güncellemeye başladı.”

“TAVUKKARASI AKRABA EVLİLİKLERİNDE DAHA SIK GÖRÜLÜR”

. Tavukkarası riski kimlerde var?
“Hastalığın yüzde 80’i kalıtsaldır. Yüzde 40’ı otozomal dominant, yüzde 30’u otozomal resesif, yüzde 10’u da x’e bağlı resesif şekilde gelişir. Akraba evliliklerinde bu hastalıkların oluşma ihtimali çok daha yüksektir. Hastaların yüzde 20’sinde de tavukkarası sporadik olarak yeni gen mutasyonları ile gelişebilir. Bu hastaların neredeyse hepsinin sigara içtiği gözlemlenir. Sigara, retina hastalıklarının seyrini çok olumsuz etkiler. Retinayı korumak için sarı nokta hastalarına verilen vitaminler, bu hastaların biyonik göze ihtiyaç duyacak faza ilerlememelerinde çok önemlidir.”

. Biyonik göz, tavukkarasına bağlı görme kaybı yaşayan her hastaya uygulanabiliyor mu?
“Göz bulgularının uygun olmasının yanında hastanın mevcut durumu değiştirmeye olan motivasyonu çok önemlidir. Ayrıca başarılı bir ameliyat geçirdikten sonra sistemin sunacaklarının hastanın beklentisi ile örtüşmesi de büyük önem taşır. O yüzden hasta seçim kriterlerinde çeşitli klinik uzmanlarının onaylarını gerektiren uzun görüşmeler yapılır. Ardından hastanın bu ameliyatı olmaya uygun göz bulgularına ve bu teknolojiyi kullanma yeteneğine sahip olması gerekir. Ameliyat sonrasında üç ay kadar devam eden rehabilitasyon sürecine uyum göstereceğine kanaat getirilen hastalar da uygun olarak nitelendirilir.”

‘‘AMELİYAT DÖRT SAAT KADAR SÜRER’’

. Biyonik gözü bir kişiye nasıl yerleştiriyorsunuz? Operasyon ne kadar sürüyor ve hastanede kalmak gerekiyor mu?
“Hastanın öncesinde katarakt ameliyatı geçirmiş olması gerekir. Katarakt ameliyatını takiben en erken bir aylık süre içerisinde, klasik retina dekolmanı ve vitrektomi cerrahilerinin kombine uygulandığı işlemle iç parçanın göz çevresine ve göz içine olan kısımlarına implante edilir. Hastanın gözündeki ameliyat sonrası kızarıklıkları damla kullanma süresini tamamladıktan sonra tamamen normal görünür. Ameliyat dört saat kadar sürer. Genel anestezi yapıldığı için hasta geceyi hastanede geçirir. Her cerrahideki gibi göz bir gün kapalı kalır. Ertesi gün açılıp göz muayene bulgularına göre ihtiyaç olan damlaları düzenlenir.”

“HASTALARIN BEKLENTİ VE MOTİVASYONU ÇOK ÖNEMLİ”

. Biyonik gözde hastanın ameliyat sonrası ilk tepkisi nasıl oluyor? Işığı direk algılayabiliyorlar mı?
“Hastadan hastaya değişmekle beraber öncelikle bir hafta on gün kadar ameliyatla oluşan yaraların iyileşmesi beklenir. Katarakt ameliyatındaki gibi ertesi gün göz açıldığında hemen hasta bunu hissetmez. Ameliyattan sonra gözdeki iyileşme tamamlandığında fitting denilen sistemi başlatma, elektrotları aktive etme süreci, ardından filmlerde görülen o güzel sahneler gerçek olur. Burada hastanın beklentisi çok önemlidir. Yıllarca görmemiş bir kişinin sadece ışığı algılamaya başlaması bile çok duygusal anların yaşanmasına sebep olur.”

. Biyonik göz nasıl bir görme sunuyor? Vakadan vakaya görme dereceleri fark ediyor mu?
“Biyonik göz ameliyatı Avrupa’da sekiz merkez, Amerika’da ve ülkemizde çeşitli merkezlerde, dünyada toplamda 150 kişiye yapıldı. Sistem açıldığı zaman 60 elektrot tek tek aktive edilir. Daha sonra hasta bu elektrot dizilerinin oluşturduğu elektrik potansiyelleri ile elektrot dizisinin üstüne gelen şekilleri görsel uyaran olarak görür. Bunları yorumlamaya başladıkça yapay bir görme elde eder. O yüzden rehabilitasyon süreçleri çok önemlidir.”

REHABİLİTASYON SÜRECİ

. Rehabilitasyon süreçleri üç ayı buluyor mu?
“20 saat hastane içinde, 20 saat hastane dışında olmak üzere görme uzmanlarının ve rehabilitasyon uzmanlarının eşlik ettiği seanslarla devam edilir. Buna görmenin yeniden öğrenilmesi süreci denilir. Bu, yeni doğan bir bebeğin ilk aylarda ışığı alıp onu yorumlama yeteneği geliştirdikten sonra göz kontağı kurmaya ya da objeleri seçip reaksiyon vermeye başlamasına benzetilebilir. Burada da, yapay uyaranla gelen algıyı yorumlama yeteneği gelişmektedir.”

. Bu süreç herkes için aynı derecede mi gelişiyor?
“Uyaranların pekişmesi açısından hastaların ev ödevlerini iyi yapmaları çok önemlidir. Adım adım gelişme olduğu için hastaların rehabilitasyon konusundaki motivasyonları da artmaktadır.”

. Peki son noktada tam olarak hastalar ne kadarlık bir görme elde ediyorlar?
“Mesela hastalarımız ojemizin rengini fark etmeye başladılar. İkinci hastamızın oğlu şapkasını ters takıyor başına. Neden şapkasını ters taktığını sormaya başladı. Büyük harfleri rakam olarak okuyabilen hastalar var. Arabaların renklerini ve otobüs minibüs gibi araçların şekillerini seçebiliyorlar. Sonuçta amaç yaşadıkları kazaları ve yaralanmaları azaltmak; onları belki yeniden çalışabilir kılmak ve kendi işlerini idare edip özgürlüklerini geri vermek.”

“KÖK HÜCRE TEDAVİSİ BİR ALTERNATİF OLABİLİR”

. Biyonik göz iki göze de aynı anda mı takılıyor?
“Biyonik göz, tek göze uygulanır. Hastaya hangi gözünü daha iyi hissettiği sorulur. 29 sayfalık bir hasta uygunluğu tetkikleri dosyası vardır. İleride kök hücre tedavisi gibi diğer genetik tedavi seçenekleri gelişecektir. Rutin kliniğe girecek diğer gözleri de aday olarak kalsın diye hastanın kötü hissettiği gözü seçilir. Form da buna göre doldurulur. Dünyada iki gözünde de biyonik göz implantı bulunan tek hastaya, ilk olarak 11 yıl önce Argus 1 implante edilmiştir. İkinci model geldikten sonra diğer gözüne de biyonik göz takılmıştır. Onun çalışmaları sürmektedir.”

. İleride ne tür tedaviler olacak ve retina hastalıklarına bağlı görme kayıplarının tedavisinde neler üzerine çalışılıyor?
“Sarı nokta hastalığının yaş tipinde geçtiğimiz haftalarda İngiltere’de yapılan tedavinin sonuçları aralık ayında açıklanacak. Şuanda FTA onayı almış ve uygulanan tedaviler olmamakla beraber eskiye göre biyonik gözle ilgili çok hızla gelişen araştırmalar yapılmaktadır.”