Robotik Rehabilitasyon Nedir, Kimlere Önerilir?

Robotik rehabilitasyon nedir? Robotik rehabilitasyon kimlere önerilir? Robotik rehabilitasyonun çeşitleri var mıdır? İnme geçiren bir kişide ne tür yakınmalar görülür? Robotik rehabilitasyon kapsamında inmeye bağlı olarak ortaya çıkan başka hangi problemler tedavi edilebilir? Felçli bir kişide robotik rehabilitasyonla ne oranda iyileşme sağlanır? Egzersizler hafta kaç gün ve ne kadar süreyle yapılmalıdır?

Memorial Şişli Hastanesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Engin Çakar, robotik rehabilitasyon hakkında merak edilenleri Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

. Robotik rehabilitasyon nedir?
“Robotik rehabilitasyon, fizik tedavi ve rehabilitasyon uygulamalarının son dönemlerdeki teknolojilerden olan robotlarla desteklenmesine ve hastanın daha hızlı fonksiyonel hale gelmesini sağlamaya denir.”

HANGİ DURUMLARDA KULLANILIR?

. Robotik rehabilitasyon kimlere önerilir?
“Robotik rehabilitasyon, temel fonksiyon kaybı olan her türlü hastalığı hedeflemekle birlikte klinik pratikte şu durumlarda kullanılır:

* İnmeye bağlı fonksiyon kayıplarında: İnme; beyin kanaması veya beyin-damar tıkanıklığı kökenli olabilir; buna beyine pıhtı atması da sebep olmuş olabilir. Beyinde bir fonksiyon kaybına sebep olan inme ve sonucunda oluşan el, kol, bacak kullanım zafiyetinden ileri gelen fonksiyon kayıpları en büyük hasta kitlesidir.

* Beyin hasarına bağlı beyin fonksiyon kayıplarında: Beyin hasarlarının, travmatik beyin hasarı, beyine oksijen gitmemesine bağlı beyin hasarı veya soba gazından zehirlenmeye bağlı beyin hasarı gibi birçok çeşidi vardır.

* Omurilik hasarına bağlı kayıplarda: Yürüyememe, el, kol kullanamama gibi durumlarda.

* Parkinson, alzheimer ve denge koordinasyon bozukluğu yapan diğer hastalıklarda.”

. Robotik rehabilitasyonun çeşitleri var mıdır?
“Kol, el, yüz ve yürüme için farklı robotik sistemler vardır. Bunların birbiriyle entegre şekilde kullanıldığı yöntemler vardır. Kolu çalıştırılırken el de çalıştırılır. Ya da bunları çalıştırırken sanal gerçeklikle entegre edilmiş yöntemleri vardır. Sanal gerçeklik, bir ekranda hastanın kendi elinin veya da vücudunun yansımasını görür. Bir süre sonra o yansımayı kendi eli gibi algılayıp bir oyun oynar. O oyunun içerisine girer ve bu motivasyonunu arttırır. Bunu desteklerken yine sanal gerçeklikle denge de çalıştırılabilir.”

İNME TEDAVİSİNDE ERKEN DAVRANMAK ÖNEMLİ

. İnme geçiren bir kişide ne tür yakınmalar görülür?
“İnme, yüzde 80 önlenebilir nedenlerden dolayı olur. Yaşam tarzı ile ilgili birçok risk bertaraf edildiğinde olmayabilir. Yüzde 20 de genetik yatkınlık gibi birtakım sebeplerden dolayı olabilir. Olduktan sonra hastanın erken hastaneye ulaşması çok önemlidir. Hastaların yüzde 15’i erken dönemde kaybedilir. Kaybedilmeyen hastalarda da, yoğun bakımda hasta stabil hale gelir gelmez fizik tedavi ve rehabilitasyonun destek olması hastanın son iyilik kalım halini arttırır. Hasta stabil hale gelince hemen yatağında egzersizlere başlanır; ilk fırsatta robotik yatak denilen ve  hastayı pasif olarak yürüten, dik tutmayı sağlayan bir sistemle rehabilitasyon süreci desteklenir. Böylelikle hasta erken dönemde vücudunu kullanamasa bile vücut tekrar beyne yürümeyle ilgili pasif uyarılar gönderir.”

Prof. Dr. Engin Çakar

İNME TEDAVİSİNDE ROBOTİK REHABİLİTASYON

. Hasta robotik yatağı ne kadar süre kullanır?
“Hastaya, yatağında tıbbi girişimleri sürerken normal egzersizleri yaptırılır. Bunun yanında da günün belli saatlerinde ve hastanın toleransına göre tam yataydan tam dike doğru giderken pasif olarak yürütülür. Aslında bunu robotik ayaklar yapar. Bu sırada hastanın kaslarının zayıflamasını engellemek için elektrik uyarımı verilir. Bu, beynin o fonksiyonu unutmamasını sağlar. Çünkü beyinde temel prensip, ‘kullanmazsan kaybedersin’dir. Erken dönemde robotik yatak kullanılarak beynin bu fonksiyonu hatırlaması sağlanır. Günde 1-2 defa erken dönemde hastalara uygulanır.”

. Robotik rehabilitasyon kapsamında inmeye bağlı olarak ortaya çıkan başka hangi problemler tedavi edilebilir?
“Yatak başında hasta dik oturabilir hale getirildiğinde bu sefer aktif sanal gerçeklik destekli yürüme robotuna alınır. Burada sistem hastanın kendi yaptığı kadarına müsaade eder. Geri kalanı ise robotik sistem sensörüyle algılayıp destekler. Hasta karşısındaki büyük ekranda kendisinin yansımasını görür ve orada bir aktivitenin içerisine girer. Hastanın sosyal yaşamını yakalayacak çeşitli oyunlar var. Bu bir ormanlık alanda gezme veya bir şey kovalama olabilir. Hastanın bu oyunu oynarken motive olarak o işi yapması sağlanır. Bu sırada robotik sistem yazılımı sürekli hastanın katılım değerlerini ölçerek grafikler verir. Ona göre hastanın zorluk derecesi arttırılır veya azaltılır. Motivasyonu arttırmak için bazen oyunların kolaylığı değiştirilir. Aslında interaktif bir şeydir; robotla pasif yapılan bir şey değildir. Hastanın kazanımını arttırmak için sürekli interaksiyon içerisinde olunur.”

İYİLEŞMEYİ HIZLANDIRIYOR

. Felçli bir kişide robotik rehabilitasyonla ne oranda iyileşme sağlanır?
“Felç geçiren bir hastaya erken dönemde ne kadar iyi bir şeyler yapılırsa o kadarı geri alınır. Çünkü eğer hasta o akut dönemi atlattıktan sonra mesela elini birkaç kez deneyip oynatamıyorsa elini kullanamadığını görür ve öğrenilmiş kullanmama denilen şey başlar. Hasta bir süre sonra düşünmeden de beyin artık ben zaten bunu kullanamıyorum diye kabul eder. Onun için yoğun bakım süreci sonrasında hızlıca fizik tedavi ve rehabilitasyona başlamak gerekir. Yoğun bakımda da destekleyerek hastanın çok büyük potansiyelle fonksiyonel hale gelmesi sağlanır. Ancak hastanın yaşı, beyninde ne kadar yerin etkilendiği, kalp veya akciğer probleminin eşlik etmesi gibi sorunlar gelişmeyi etkiler. Sadece yüzde 15’lik akut dönemde kaybedilen hastalardan sonra son kalımı erken, hızlı, etkili bir rehabilitasyon çok fark ettirir.”

. Robotik fizik tedavi var mıdır?
“Robotik kelimesi, yaptığımız işi güçlendiren yeni teknolojileri kasteder. Robotik fizik tedavi ile robotik rehabilitasyon aynı anlama gelir.”

HASTA YAKINLARINA ÖNERİLER

. Tedavinin başarısı için hasta ve hasta yakınlara ne önerirsiniz?
“Robotik rehabilitasyonda hasta merkezdedir. Hastanın fonksiyonel kayıpları olduğu için bu durumda aynı zamanda hastanın muhakeme gücünde, konuşmasında, yutmasında, idrar ve dışkılamasında problemler olur. Bu bir ekip yönetimi gerektirir. Bu ekip yönetiminde hasta yakınları da çok önemlidir. Hasta yakınının aşırı kaygılı ve panik bir şekilde olması hem hastayı hem de sağlık ekibini olumsuz etkiler. Çünkü bu gibi durumlarda hasta yakınları bilmeden çok aşırı müdahaleci ve çok kötümser olabilirler; çok ani kararları verip hasta hakkında doğru olmayan gidişe sebep olabilirler. Dolayısıyla hasta yakınlarının da bu tedavide sırasında çok sakin ama ilgili olması istenir.”

EGZERSİZLER NE KADAR SÜRÜYOR?

. Egzersizler hafta kaç gün ve ne kadar süreyle yapılmalıdır?
“Hasta muayeneden sonra, beklentiler çok olumlu veya bazı riskler var şeklinde bir değerlendirmeye tabi tutulur. Bazı durumlarda yeni riskli durumlarla karşılaşılabilir. Bunlar makul bir lisanla aileyle paylaşılır. Amaç hastayı en erken dönemde hastaneden çıkarmaktır. Ancak yoğun bakımdan sonra bu her zaman mümkün olmaz. Etkilenmesi hafif olan bir hasta çabucak kısmi fonksiyonel hale gelir. Bazen haftalar içerisinde hasta normal fonksiyonuna döner. Hastanın 5-6 gün yoğun bir fizik tedavi ve rehabilitasyon süreci olduğu zaman hastanede yatması istenir. Günlük ihtiyacını kendi yapar hale geldiği zaman taburcu edilir;  fonksiyonel durumuna göre dışarıdan 3 gün ya da 6 gün gelebilir.”