Robotik Rehabilitasyon Nedir, Nasıl Bir Tedavi Yöntemidir?

Robotik rehabilitasyon nedir, nasıl bir tedavi yöntemidir? Fonksiyon kayıplarında bilgisayar nasıl bir rol oynar? İnmeye bağlı felç nedeniyle elini, kolunu oynatamayan ya da yürüyemeyen bir kişi robotik rehabilitasyondan fayda sağlayabilmek kaç seans tedavi görmelidir? Robotik rehabilitasyonun hiç uygulanamayacağı bir hasta grubu var mıdır? El ve kol robotları nasıl çalışır? Robotik rehabilitasyondan özellikle spastik çocuklarda nasıl yararlanılır? Her spastik çocuğa uygun mudur? Parkinsonlu hastalarda yürüme robotundan nasıl faydalanılır? Robotik rehabilitasyon hastanede yatmayı gerektirir mi?

Sağlık Bilimleri Üniversitesi Sultan Abdülhamithan Eğitim ve Araştırma Hastanesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Kliniği’nden Uzman Dr. Vildan Binay Safer, robotik rehabilitasyon hakkında merak edilenleri Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

YÜRÜME ROBOTLARLA SAĞLANIYOR

. Robotik rehabilitasyon nedir, nasıl bir tedavi yöntemidir?
“Teknolojik gelişmeler özellikle fizik tedavi ve rehabilitasyon alanında yeni ufuklar açtı. Fizik tedavi ve rehabilitasyon bir kişinin doğumsal ya da sonradan travmatik bir nedene bağlı olarak bir özürlülük durumu ortaya çıktığında bu kişiyi fiziksel, sosyal, psikolojik ve mesleki anlamda mümkün olduğunca en iyi bağımsızlık düzeyine kavuşturmaya çalışır. Robotik rehabilitasyonda ise işin içine bilgisayar girer. Örneğin inmeye bağlı yürüme bozukluğu olan bir hastanın yürümesi robotlarla sağlanır. Bir bilgisayar sistemi ile eklem hareket açıklığı ve kas kuvveti istenilen şekilde ayarlanır. O yüzden de robotik tedavi denir. Kodlama gibi hastaya özel bir tedavi yöntemi planlanır. Yürüyemeyen hasta yürüyebildiği kadar kendi yürür; devamında da yapamadığı yaptırılmaya çalışılır. Aynı şekilde kol, el ve yatak robotları vardır. Yoğun bakım şartlarından yeni çıkmış, hiç ayağa kalkamayacak hastalar için uygun olabilen bir seçenektir. Uygun olan hastaya hangi fonksiyonel durumda kaybı varsa ona uygun robotik tedavi planlanır.’’

‘‘BİLGİSAYARDAKİ OYUNLAR HASTANIN İLGİSİNE GÖRE SEÇİLİR’’

. Fonksiyon kayıplarında bilgisayar nasıl bir rol oynar?
“İnme, dünyada yetişkinlerin nörolojik özürlülükleri arasında birinci sırada gelir. Dolayısıyla bizim de karşılaştığımız hasta profili inmeye bağlı felçlerdir. Böyle bir hasta önce bir lift yardımıyla robotik rehabilitasyon ünitesine alınarak gerekli aparatlar üzerine yerleştirilir.  Yürüyebilen bir hastaysa ona göre, direnç uygulayacaksak ona göre bir program seçilir. Ama sadece robot bir hareket yaptırmaz; hastanın karşısında da bir ekran olur. Bu ekranda birtakım oyunlar vardır. Kendinin görüntüsü olduğu ‘avatar’ denilen bir sembolik görüntü olur. Ona bağlı olarak hem oyunların istediği hedefe ulaşmaya hem de bizim hedefimize ulaşmaya çalışır. Böylece fonksiyonelliği de artırılır. Oyunlar, mümkün olduğunca hastaların ilgilerine ve mesleklerine göre çeşitlendirilir. Çünkü hastanın oyuna katılımı çok önemlidir ve bu iyileşme sürecini de hızlandırır. Örneğin inme geçiren bir ev hanımı ise kolunda, elinde bir özürlülüğü söz konusuysa daha çok meyve, sebze kesme, masa hazırlama gibi mutfakla ilgili oyunlar verilir. Bunları yaparken bir yandan kavrama, kesme, bıçağı kullanabilme fonksiyonelliği de yönlendirilir. Yani sadece egzersizle kalmaz bunları günlük hayata da aktarmış olur.’’

. Başka hangi hastalıklarda robotik rehabilitasyondan faydalanılır?
“Robotik rehabilitasyondan inmeye bağlı felçlerin dışında MS, parkinson, omurilik yaralanmasına bağlı felçlerde ve çocukluktaki serebral palsi denilen ve en sık özürlülük nedenini oluşturan hastalık grubunda da oldukça fayda görülür.’’

TÜRKİYE’DE 10 YILDIR KULLANILIYOR

. Robotik rehabilitasyon Türkiye’de ne zamandır etkin kullanılıyor?
“Robotik rehabilitasyon terimi 15-20 yıldır buna zemin hazırlayan birtakım beyin görüntülemeleriyle ortaya çıktı. Robotik cihazlardan önce, beyin görüntüleme fonksiyonel MR denilen cihazlarla beyin dokusunun hasardan sonra tekrar yenilenebileceği ortaya çıktı. Ne kadar hedefe yönelik sık tekrar yapılırsa o kadar iyileşme sürecinin arttırıldığı ve iyileşme hızında da kısalma sağlandığı görüldü. Yani bir yıl gibi bir süreçte iyileşme yapacaksak daha kaliteli bir rehabilitasyonla daha kısa sürede yapmaya başlıyoruz. Türkiye’de de yaklaşık son 10 yıldır kullanılmaktadır. Artık giyilebilen robotlar yavaş yavaş çıkmaya başladı. Maliyet olarak biraz daha pahalı olabilen ama bir cihaza bağlı kalmadan verilen uyaran ve sensörlerle kişinin üzerine elbise şeklinde giydiği cihazlarla yürümesi şeklinde robotlar planlanmaya başlandı. Kişi günlük hayatta tamamen elbise gibi dışarıda hayatına devam edebiliyor.’’

Dr. Vildan Binay Safer

HAFTADA 3-5 SEANS YAPILIYOR

. İnmeye bağlı felç nedeniyle elini, kolunu oynatamayan ya da yürüyemeyen bir kişi robotik rehabilitasyondan fayda sağlayabilmek kaç seans tedavi görmelidir?
“Robotik rehabilitasyon aslında kardiyovasküler sistemi de yoran bir rehabilitasyondur. Hastanın vücudu zaten felç, inme ya da omurilik yaralanması gibi büyük bir strese maruz kalıp bununla uğraşma çabası içerisindedir. Dolayısıyla haftada 3-5 seans sıklıkla yapılır. Her seans yaklaşık 15-20 dakika olarak planlanır. Ama ilk alırken 5 dakikayla başlanır. Çünkü hastanın sistemik sıkıntıları çıkabilir ya da görsel olarak uyum sağlayamayabilir. Her zaman rehabilitasyonda hedef, yavaş yavaş hastaya uygun bir şekilde, uygun dozda ve uygun sürede arttırmaktır.’’

UYGULANAMAYAN HASTA GRUBU VAR MI?

. Robotik rehabilitasyonun hiç uygulanamayacağı bir hasta grubu var mıdır?
“Robotik rehabilitasyonun mutlak uygulanmaz diye bir hasta grubu yoktur. Ama hasta robotu alırken belli bir pozisyon elde edilmeye çalışılır. Çünkü hastalıklara bağlı kasılmalar meydana gelir; hastanın eklemini açmakta ve istediğimiz pozisyona getirmekte çok zorluk çekilir. Dolayısıyla o hastaları robota almak çok da uygun bir seçenek olmaz. Ya da uzun süre eklem hareket açıklığındaki kısıtlılıklara bağlı tamamen kontraktür denilen yapılar gelişebilir ki eklem istediğimiz kadar fonksiyonel açı kazanamaz. Bu hastada çok uygun olmaz.’’

. Hastanın ve hasta yakınının tedavi süresine sabır göstermesinin önemi nedir?
“Hem hasta hem de yakını iyileşme sürecinin hızlı olmasını bekliyor ama özellikle hasta grubunda iyileşme gerçekten yavaş seyrediyor. Özellikle ilk 3 aylık periyotlar bizim için çok değerlidir. Bize çok kısa gibi geliyor 3-6 ay ama hastalar için çok uzun süreler alıyor. Kaşık tutma, adım atma ya da ağırlık aktarması gibi becerileri hemen kazanmak, hemen yürümek istiyorlar. Bunlar da güzel gelişim basamakları ama tedavi seçeneklerimiz de arttı. Yeni tedavi seçeneklerinin gelişmesi iyileşme süresini mümkün olduğunca hızlandırmaya yönelik.’’

EL VE KOL ROBOTLARI NASIL ÇALIŞIYOR?

. El ve kol robotları nasıl çalışırlar?
“El ve kol robotları da nörolojik hastalarda yürüme robotu gibi aynı endikasyonlarda kullanılır. Hatta el robotları, travmatik trafik kazası, yaralanma gibi durumlarda tendonları kopmuş ve tekrar onarılmış hastalarda fonksiyon kaybı olan hastalarda rahatlıkla kullanılır. Yürüme robotunda olduğu gibi hasta sandalyesine oturur ve uygun açılarda eli, dirseği, omzu yerleştirilir. Öncelikle hastaya hangi hareketleri yapması gerektiği öğretilir. El ve kol robotunda da aynı şekilde hastanın karşısında bir ekran olur ve yine oyunlarla mümkün olduğunca günlük yaşama katkı sağlanır. Hedef el bileğini kaldırmakta zorluksa ona yönelik aktiviteler, kavramakta zorluksa ona yönelik aktiviteler, uzanmakta zorluksa omuzla ilgili bir problemse ona yönelik aktiviteler kullanılır.’’

SPASTİK ÇOCUKLAR İÇİN UYGUN MU?

. Robotik rehabilitasyondan özellikle spastik çocuklarda nasıl yararlanılır? Her spastik çocuğa uygun mudur?
“Çok yoğun spastisitelerde çocuk hastalar için robotik rehabilitasyon uygun değildir. Ama çocuk hastalar klinik tecrübe açısından özellikle oyunlu olduğu için çok daha fayda görüyorlar. Daha çok oyuna kendilerini veriyorlar ve oyuna kendilerini verdikten sonra zaten istediğimiz becerileri de ister istemez kazanmaya başlıyorlar. Aynı şekilde yürüme güçlüğü çeken bir çocuk hastada dengesinin daha iyi olduğunu cihazı giyerken postürünün daha düzgün olduğunu görüyoruz. Hem yakınlarına hem de kendine fonksiyonel anlamda katkı sağlamış oluyor.’’

. Parkinsonlu hastalarda yürüme robotundan nasıl faydalanılır?
“Parkinsonda en önemli sıkıntı donuk yürüme ve yürürken tutukluktur. Bu nedenle hastaların gelişen postürüne bağlı olarak eklem hareket açıklıklarında da kısıtlılık olur. Bu hastaların özellikle de dengeleri çok bozulur. Oyunlarla ağırlık aktarması, her iki tarafa ilerleme, yürüme gibi aktiviteleri geliştirilmeye çalışılır.’’

YATAK ROBOTUYLA REHABİLİTASYON

.  Felç geçiren bir hasta robotik rehabilitasyona hemen girebilir mi?
“İnme geçiren bir hastanın önce yoğun bakım sürecinde vital bulgularının sabitlenmesi gerekir. Tıbbi durumu stabil hale gelmişse ve imkan da varsa mesela yatak robotuyla bu hastalara rehabilitasyon başlayabilir. Yatak robotunda, yatar pozisyondaki hastada mümkün olduğunca dik pozisyon elde edilmeye çalışılır. Uzun süre yatan hastalarda buna bağlı olarak kan basıncı değişiklikleri olur ve bunların kalıcı olması istenmez. Mümkün olduğunca yatak robotuyla bu dengelenmeye çalışılır. Aynı zamanda uzun süre yatmaya bağlı bacak damarlarından kopan pıhtılar diğer organlarda hasar oluşturabilir. Yine yatak robotuyla bir yandan ayakta pasif hareket yaptırarak bunun da önüne geçilir. Harekete devam ettirerek eklem sertliği denilen kontraktürün de önüne geçilir.’’

. Robotik rehabilitasyon hastanede yatmayı gerektirir mi?
“Robotik rehabilitasyon hastanede yatmayı gerektirmez.’’