Safra Kesesi Taşı Her Durumda Ameliyat Gerektirir Mi?

Eğer safra kesenizdeki taş tesadüfen saptanmış ise veya safra kesenizdeki taşlara rağmen şikâyetiniz yoksa (sessiz taş) ameliyat şart değil. Tabi bazı özel durumlar dışında.

Diğer taraftan eğer safra kesesi taşınız başta biliyer ağrı olmak üzere bazı şikâyetlere sebep oluyor ise (sesli taş) veya  kesede iltihap  (akut kolesistit; ağrı, bulantı, ateş), safra kanallarında iltihap (akut kolanjit; ek olarak sarılık olur) veya pankreas iltihabına (biliyer pankreatit) yol açıyor ise ameliyatla kesenin alınması gerekiyor.

Hastalar olası riskler konusunda bilgilendirilmeli ve eğer ameliyat olmayı tercih ederlerse, henüz daha sorun yaratmamış safra taşlarında da ameliyat tercih edilebilir.

Memorial Hastanesi Gastroenteroloji ve Hepatoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Yılmaz Çakaloğlu safra kesesiyle ilgili soruları yanıtladı.

. Ameliyat olmayan hastalarda riskler nelerdir?   
Sessiz safra taşı hastalığı olan ve ameliyatsız izlenen hastalarda ameliyat gerektiren belirtilerin ortaya çıkması riski 10 yılda yüzde 20, ciddi sorunların (komplikasyonlu safra kesesi iltihabı, kolanjit, pankreatit gibi) ortaya çıkma riski ise yüzde 5 civarındadır. Hastalar bu problemler ortaya çıktığı zaman da ameliyat edilebilirler.

. Son yıllarda safra kesesi ameliyatı daha mı sık yapılıyor?
Evet. Bunun sebebi klasik açık ameliyatın yerini laparoskopik cerrahinin (kapalı ameliyat) almasıdır. Hastanede kısa süreli kalış (1 veya 2 gün), çabuk iyileşme ve belirgin yara izi olmaması gibi nedenlerle laparoskopik safra kesesi çıkarılması (kolesistektomi) bütün dünyada  en sık yapılan cerrahi ameliyatlardan birisidir.

Bu durum hem cerrahların daha sık ameliyat kararı vermesine, hem de hastaların daha kolay ameliyatı kabul etmelerine sebep olmuştur.

. Kapalı safra kesesi ameliyatı, bu kadar kolay bir ameliyat mıdır?
Kolay ameliyat olmaz. Her ameliyat ehil ellerde daha kolaydır, daha az risklidir. Safra kesesi ameliyatlarının artmasına paralel olarak ameliyat sonrası ciddi sorunlar yaşayan hastalarla da giderek daha sık karşılaşıyoruz.

Ehil ellerde yapılmayan laparoskopik kolesistektomi sonrası başta safra kaçağı, safra yolları yaralanmaları, darlık ve tıkanmalar gibi çok ciddi sonuçları olan komplikasyonlar ortaya çıkabilir. Bunların giderilmesi zor olabilir.

. Ameliyat kararı alırken siz nasıl bir yol izliyorsunuz?
Karaciğer ve safra yolları cerrahisi ve genel cerrahi uzmanlarıyla birlikte hastaları değerlendirerek ameliyat kararı alıyoruz. Böyle durumlarda da komplikasyon yok denecek kadar az oluyor.

. Safra kesesinin bir fonksiyonu yok mu, alınınca eksikliği sorun olmuyor mu?
Tabi ki safra kesesinin bir işlevi var. Karaciğerde yapılan safra, kesede biriktirilir. Yemek sonrası bağırsaktan salgılanan bazı uyarıcıların etkisi ile safra kesesi kasılır ve içindeki  safrayı bağırsağa döker.

Günlük safra miktarı yarım ile bir litre arasında değişir. Bağırsakta yağ sindirimi ve özellikle emilimi için safra gerekir. Kese ameliyatla alındığı zaman karaciğerde yapılan safra bu kez herhangi bir yerde depolanmadan bağırsağa ulaşır. Görevini yerine getirir. Bu nedenle safra kesesi ameliyatı sonrası önemli bir fonksiyon bozukluğu olmaz.

. Bazı hastalarda ameliyat sonrası da şikâyetler devam ediyor, bunun sebebi nedir?  
Buna tıbbi olarak “postkolesistektomi sendromu” denir. Hastaların yüzde 15-25’inde görülür. İki ihtimal sözkonusudur. Birincisi hastanın ameliyat öncesi yakınmaları safrakesesi taşı-hastalığı ile ilgili değildir. Bu sebeple devam eder.

İki ameliyat sonrası devam eden şikayetlerden (ağrı, şişkinlik, gaz, hafif ishal vb) safranın bağırsağa aktığı kanalın ağzındaki spazm, darlık sorumlu olabilir. Bu giderilince şikayetler geçebilir. Bazen kese alındığı halde safra yollarında çamur veya taş olabilir. Bu durumda endoskopik olarak safra yolları incelenip taş veya çamur varsa temizlenir, darlık varsa giderilebilir.

Bu işlemin kısa adı “terapötik ERCP” (tedavi edici endoskopik retrograd kolanjiyopankreatografi”)’dir. Hastanemizde başarıyla yapılmaktadır.

. Safra Kesesi’nde neden taş oluşur?
Safra kesesi taşlarının çoğu (yüzde 80-90) kolesterol taşlarıdır. Safra; safra asidleri-safra tuzları ve kolesterolden ibarettir. Kolesterol içeriği artınca ve safra kesesinin hareketleri azalınca, safra koyulaşır, safra çamuru ve zamanla taşlar oluşur. Kolesterol birikintileri  safra taşı haline gelene kadar safra kesesi içinde minik yumrular şeklinde bulunur.

Görünümleri sebebiyle safra kesesi polipleri denir, gerçek polip değillerdir. Bazı hastalarda ise pigment taşları (koyu kahve siyah renkte-küçüküçok sayıda) olur. Bunlar bazı özel hastalık hallerinde oluşur.

. Safra taşları neden kadınlarda daha sık oluyor?
Bütün dünyada safra taşı kadınlarda erkeklere oranla 2 kat daha fazla görünür. Genel olarak 20-50 yaş arası kadınların yüzde 15-20’sinde, 50 yaşın üzerinde ise yüzde 30-40’ında safra taşı görülür. Östrojen ve progesteron hormonları safra kesesinin hareketlerini azaltır ve safrayı taş oluşumuna daha yatkın hale getirir.  Gebelik safra taşı riskini arttıran bir diğer faktördür.

. Başka risk faktörleri var mı?
Cinsiyet ve yaşın yanı sıra şişmanlık, hiperlipidemi (kanda kolesterol ve/veya trigliserid yüksekliği), iyi kolesterolün (HDL-kolesterol) düşük olması, hızlı ve aşırı kilo verme, doğum kontrol hapları ve diğer hormon içerikli ilaçlar, bazı kan ve infeksiyon hastalıkları bilinen risk faktörleridir.

Erişkindeki şeker hastalığı sıklıkla şişmanlık ve hiperlipidemi ile birliktedir. İnsülin direnci ve/veya metabolik sendrom denen bu tablonun sonuçlarında birisi de safra taşı hastalığıdır.

. Safra taşları ilaçla tedavi edilemez mi, mutlaka ameliyat mı gerekir?
Safra taşları için bazı özel durumlarda ilaçla tedavi denenebilir. Ameliyatı kaldıramayacak kadar ağır hastalarda veya safra kesesinde çamur veya çok küçük taşların olduğu hallerde ursodeoksiklik asid tedavisi yararlı olabilir.

Üç-altı ay tedavi sonrası ultrason ile kontrol edilir. Nadir olarak safra kesesi içine ilaç verilmesi, safra kesesinin içinin dışarıya boşaltılması veya taş kırma gibi yöntemlere başvurulabilir. Hastaların yüzde 99’unda tedavi safra kesesinin çıkarılmasıdır. Çünkü esas problem doğrudan safra taşı değil, onun oluşmasına elverişli bir hale gelmiş safra kesesidir.