Sarı Nokta Hastalığı ve Katarakt

Katarakt nasıl bir hastalıktır? Ne tür yakınmalara yol açar? Yaş dışında katarakta yol açan ne tür risk faktörleri vardır? Katarakt tanısı konulan her hastaya ameliyat önerilir mi? Katarakt ameliyatı nasıl yapılır? Anestezi nasıldır? Ameliyat ne kadar sürer? Ameliyatta ne tür bu mercekler kullanılır? Akıllı merceklerin takılamayacağı hasta grubu var mıdır? Eğer bir kişide hem katarakt hem sarı nokta hastalığı varsa önce hangisi tedavi edilir? Sarı nokta hastalığının kuru ve yaş tipi ne oranda görülür ve görmeyi nasıl etkiler? İki göze aynı günde katarakt ameliyatı neden tercih edilmez? Sarı nokta hastalığı ya da özellikle genç yaşta ortaya çıkan kataraktı olan kişiler lazerle göz ameliyatı olabilirler mi?

Dünya Göz Altunizade Hastanesi’nden Göz Hastalıkları Uzmanı Doç. Dr. Şahin Sevim, katarakt ve sarı nokta hastalığı hakkında merak edilenleri Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

. Katarakt nasıl bir hastalıktır? Ne tür yakınmalara yol açar? 
‘‘Katarakt, gözün renkli kısmının hemen arkasında yer alan, uzağı ve yakını görmeyi sağlayan ve normalde saydam olan merceğin bulanıklaşmasıdır. Katarakt hastalığına yakalanan hastalarda en belli başlı şikâyet, görmede azalma ve bulanık görmedir. Hastalar bu yakınmaları, ‘bir tül perdenin arkasından bakıyormuşum gibi yetersiz görüyorum veya gözlük numaralarımı yetersiz hissediyorum veya eskiden uzağı ben çok iyi görürdüm artık yakını görür hale geldim’ diye ifade ederler.’’

RİSK FAKTÖRLERİ

. Yaş dışında katarakta yol açan ne tür risk faktörleri vardır? 
‘‘Katarakt, yüzde 90 yaşlılıkta görülür. Ama bazı travmalar nedeniyle genç yaşlarda da görülebilir. Özellikle göze direkt delici travmalar, direkt başa, göz çevresine gelen travmalar veya birtakım metabolik hastalıklar erken zamanda katarakta yol açabilir. Özellikle erken başlayan diyabet ile kataraktın birlikteliği daha sık görülür. Sistemik hastalık nedeniyle birtakım ilaç kullanımları, uzun süre ve yüksek dozda kortizon kullanımı, damla şeklinde etkili kortizonları göze damlatma ve bunların dışında nadiren de olsa yenidoğan döneminde, doğumsal olarak kataraktlar görülebilir.’’

. Katarakt tanısı konulan her hastaya ameliyat önerilir mi?
‘‘Görme keskinliğinin düzeyi ve görme kaybının hastanın günlük yaşamını ne derece etkilediği önemlidir. İyi görmeyi gerektiren bir mesleğe sahip kişilerde, örneğin geceleri araba kullanan kişilerde, daha erken zamanda görsel şikayetler ortaya çıkabilir. Ameliyatı daha erken zamanda talep edebilir. Genellikle hastanın görme keskinliği yüzde 50-60’lara düştüğünde katarakt ameliyatı olması önerilir.’’

AMELİYAT 10-15 DAKİKA SÜRÜYOR

. Katarakt ameliyatı nasıl yapılır? Anestezi nasıldır? Ameliyat ne kadar sürer? Ameliyatta ne tür bu mercekler kullanılır?
‘‘Deneyimli bir cerrahın elinde katarakt ameliyatı 10-15 dakika süren bir işlemdir. Hasta açısından çok zahmetli ve ağrılı bir işlem değildir. Yüzde 90’ın üzerinde, topikal anestezi denilen damla ile uyuşturup, gözün içine özel anestetik maddeler verip ameliyatı tamamlarız.  Genel anestezi genellikle yaşlı hastalar için riskli olduğu için tercih edilmez. Ameliyat sırasında bulanıklaşmış artı kesifleşmiş, görmeyi azaltan mercek çıkartılıp yerine yeni saydam yapay bir mercek koyulur. Yaklaşık 15-20 yıldır göz içi mercekleri kullanılmaktadır. Şimdiye kadar kullanılan mercekler tek odaklıydı ama son yıllarda bu merceklerin çok odaklı tipleri de gelişti. Bunlar, hastaya ameliyattan sonra uzak, orta ve yakın mesafeyi gözlüksüz net görme imkânı sağlayacak tipte merceklerdir. Çok odaklı, multifokal veya trifokal yani üç odaklıdırlar. Halk arasında bunlara akıllı mercekler denir.’’

AKILLI MERCEKLER HER HASTAYA TAKILMIYOR!

. Akıllı merceklerin takılamayacağı hasta grubu var mıdır?
‘‘Bugün için katarakt ameliyatı yapılan hastaların neredeyse yarısından fazlasına akıllı mercekler tercih edilir. Ama gözde eşlik eden katarakt dışında başka hastalık olmaması gerekir. Bunun da başta gelenlerinden biri özellikle yaşlılarda yine sık görülen sarı nokta hastalığıdır. Bunun kuru tip ve yaş tip olmak üzere iki tipi vardır. Her iki tipinde de akıllı mercekleri kullanmak çok doğru değildir. Çünkü uzun dönemde hastaların ilave görsel sorunlar yaşamasına neden olabilir. Sarı nokta hastalığında katarakt ameliyatı yapılabilir ama tek odaklı mercek tipi tercih etmek gerekir.’’

Doç. Dr. Şahin Sevim

SARI NOKTA HASTALIĞININ YAŞ TİPİNDE İLERİ DÜZEYDE GÖRME KAYBI OLUYOR

. Eğer bir kişide hem katarakt hem sarı nokta hastalığı varsa önce hangisi tedavi edilir?  ‘‘Sarı nokta hastalığının kuru tipi çok ileri düzeyde görme kaybı yapan bir rahatsızlık değildir. Genellikle vitaminlerle desteklenmiş tedavilerle hastalar takip edilir. Fakat yaş tipte çok ileri düzeyde aniden görme kaybı olabilir. Çünkü orada oluşan istenmeyen damarlar sinir tabakasının içinde sıvı kaçaklığına neden olur. Bu sırada iğne tedavileriyle bu hastaları tedavi etmeye ve arkada biriken sıvıyı kurutmaya çalışırız. Kuru tipte, görmeyi anlamlı düzeyde düşürebiliyorsa, katarakt ameliyatı her aşamada yapılabilir. Ama yaş tipte, hastaların aktif dönemlerinde yapılan katarakt ameliyatının aktivasyonu bu alevlenmeyi arttırabileceği görüşü de vardır. Bu konuda yayınlanmış bilimsel çalışmalarda vardır. Bu dönemdeyse eğer hasta yoğun iğne tedavisi görüyorsa, kataraktı çok yoğun değilse biraz ertelenir. Eğer kataraktı çok yoğunsa, görmeyi anlamlı düzeyde düşürüyorsa ve ameliyat yapmamız gerekiyorsa, aynı zamanda sarı nokta hastalığı tedavisini aksatmamak için kataraktla birlikte gözün içine iğne uygulaması aynı anda yapılır.’’

ŞEKER HASTALARININ DURUMU

. Kataraktı olan retina hastalarına akıllı mercekler kullanılabilir mi?
‘‘Özellikle şeker hastalarında eğer gözün arkasında şekere bağlı hasar başlamışsa akıllı mercek kullanımı uygun değildir. Bunun dışında daha önceden geçirilmiş retina ameliyatı veya arkada farklı hastalıklar varsa bu hastalarda da yine akıllı mercekler önerilmez. Fakat, şeker hastası olup arkada şekerle alakalı bir problem olmayan, şeker hastalığı kısa süre önce başlamış ve insüline bağımlı olmayan, şeker düzeyi çok yüksek olmayıp başka bir komplikasyon oluşmamış hastaları akıllı mercek konforundan mahrum etmeyelim diye düşünen ve uygulayan meslektaşlarımız da var. Burada hastayı ameliyattan önce çok iyi değerlendirmek, hastanın beklentilerini değerlendirmek ve gözünün yapısına, sistemik hastalıklarına göre en uygun seçimi yapmak gerekiyor.’’

. Sarı nokta hastalığının kuru ve yaş tipi ne oranda görülür ve görmeyi nasıl etkiler? Sarı noktaya bağlı görmeyle ilgili bir problem olduğu nasıl anlaşılır?
‘‘Sarı nokta, göz hekimi olmayan birinin dışarıdan bakarak anlayabileceği bir durum değildir. 70 yaş üstündeki popülasyonun neredeyse üçte birinde sarı nokta hastalığı görülür. Sarı nokta hastalığında hastaların yüzde 90’ı kuru tiptir. Tedavi gerektirmez. Hasta, birtakım vitaminlerle, destekleyici tedaviler şeklinde izlenir. İleri düzeyde görme kaybına ve ani görme kaybına yol açarak kalıcı hasar bırakabilen yaş tipi, hastaların yüzde 10’lık bir grubunu oluşturur. Özellikle 50-60’lı yaşlardan sonra en azından senede bir göz hekimine başvurmakta fayda vardır.’’

GEÇ TEŞHİS TEDAVİYİ NASIL ETKİLİYOR?

. Teşhisteki gecikmeler tedaviyi nasıl etkiler?
‘‘Yaşlı hastaların diğer sistemik hastalıkları da olabiliyor. Evden çıkamayacak durumda olan hastalar doktora ulaşmakta gecikebiliyorlar. Katarakt çok ileri düzeylere varabiliyor. Baştan basit bir ameliyatla çözülebilecek katarakt ilerleyip tamamen sertleşip görmeyi sadece ışık algısı düzeyinde bile düşürebiliyor. Sarı nokta hastalığında da yine kontrol edilmemiş, doktora ulaşamamış hastalarda maalesef yaş tipse eğer çok ileri düzeyde görme kaybı ve kalıcı hasarlara rastlanmaktadır.’’

. İki göze aynı günde katarakt ameliyatı neden tercih edilmez? Ne kadarlık ara verilmesi gerekir?
‘‘Buradaki ana prensip bir hastanın iki gözünü aynı anda ameliyat riskine tabi tutmamadır. Çok nadir de olsa katarakt ameliyatlarından sonra göz içinde beklenmeyen birtakım reaksiyonlar gelişebilir. Bunlar mikrobikte olabilir ve ciddi görme kayıplarına sebep olur. Bu riskten dolayı hastanın iki gözü aynı anda ameliyat yapılmaz. Genellikle diğer göz bir hafta sonra yapılır. Fakat hastanın zamanı kısıtlıysa, yurtdışından gelmişse, en azından 48 saat izledikten sonra ikinci gözü de planlayabiliriz.’’

SARI NOKTA VE KATARAKT SONRASI LAZER…

. Sarı nokta hastalığı ya da özellikle genç yaşta ortaya çıkan kataraktı olan kişiler lazerle göz ameliyatı olabilirler mi?
‘‘Katarakt ameliyatı sonrası lazer ameliyatı yapmak çok rutin bir yaklaşım değildir. Zaten katarakt ameliyatı sırasında gözün içine mercek takarak hastayı gözlüksüz hale getirebiliyoruz. Hem uzak hem yakın hem de bu son dönemde akılı merceklerin astigmatlı tipleri de ortaya çıktı. Aslında gözlüksüz, kusursuz bir görüş elde edebiliyoruz.. Üzerine pek lazer gereksinimi olmuyor. Daha önce lazer geçirmiş hastalarda katarakt ameliyatı yapılarak tek odaklı mercek takmada bir problem yok. Bu hastalara çok odaklı mercekler uygulayalım mı uygulamayalım mı sorusu yeni ortaya çıkan bir durum. Çünkü bu hastalar yeni yeni katarakt olmaya başladılar. 15-20 yıl önce lazer olmuşlar, şimdi artık katarakt olma dönemlerine yaklaştılar. Gerek yurtiçinde gerek yurtdışında lazer ameliyatı olmuş, beraberinde akıllı mercek takılan hastalarımız olabiliyor. Fakat hastanın ameliyattan önce çok doğru ve ayrıntılı bir şekilde incelenmesi gerekir. Hastanın çok ayrıntılı bir şekilde bilgilendirilmesi ve onayının alınması gerekir. Yine çok nadiren, lazer geçirmiş ve sonrasında akıllı mercek takılan hastalarda bazı öngörülemeyen, ufak tefek çok düşük düzeyde kırma kusurları olabiliyor. Tekrardan gözlük ihtiyacı ortaya çıkabiliyor. Bu konuda da hastayı bilgilendirmek gerekir.’’