Serebral Palsi (Beyin Felci) ve Tedavisi

Serebral palsi (beyin felci) nasıl bir sağlık problemidir? Görülme sıklığı nedir? Serebral palsili çocuk doğumuna yol açan faktörler nelerdir? Doğum sonrasında serebral palsiye neden olan sebepler kaç yaşına kadar çocuklarda beyin felcine neden olur? Rehabilitasyonların bir amacı da serebral palsinin ilerlemesini durdurmak mıdır? Ne tür tedaviler uygulanır? Anneler babalar serebral palsiyi nasıl anlayabilirler? Bir ilaç tedavisi var mıdır?

Romatem Kocaeli Hastanesi’nden Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzmanı Doç. Dr. Hülya Şirzai serebral palsi konusunda merak edilenleri Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

‘‘ÇOCUKLUKTA MOTOR BOZUKLUKLARIN EN SIK GÖRÜLEN HASTALIĞIDIR’’

. Serebral palsi (beyin felci) nasıl bir sağlık problemidir? Görülme sıklığı nedir?
“Uluslararası Serebral Palsi Çalışma Grubu’nun yaptığı tanıma göre, gelişmekte olan infant total beyinde ilerleyici olmayan bir hasara bağlı gelişen, daha çok aktivite kısıtlığına neden olan hareket ve postür gelişiminin bozukluğudur. Bu bozukluğa özellikle motor bozukluğuna duyusal algısal problemler, kognitif bozukluklar, iletişimsel ve davranışsal problemler, nöbet denilen epilepsiler ve buna bağlı sekonder kas iskelet sistemi bozuklukları eşlik etmektedir. Serebral palsi denilmesi için çocukta herhangi bir normal foksiyon gelişmemelidir. Beyin hasarının, normal fonksiyonları gelişmeden önce olması gerekir. Beyin hasarı tedavi edilemez; oluşan klinik tablo düzeltilmeye çalışılır. Serebral palsi çocukluk çağında motor bozuklukların en sık görülen hastalığıdır. Dünyada görülme sıklığı bin canlı doğumda 2-3’tür. Türkiye’de yapılan çalışmalarda da bin canlı doğumda 4’tür.”

HAMİLELİKTEKİ RİSKLER NELER?

. Serebral palsili çocuk doğumuna yol açan faktörler nelerdir?
“Hamilelik döneminde, doğum sırasında veya doğum sonrasında görülen faktörler diye 3 ana grupta toplanır. Hamilelikte annenin kronik bir hastalığı, ikiz gebelik, herhangi bir ilaç kullanımı, enfeksiyonlar ve hipertroidinin olması serebral palsiyi tetikler. En sık hamilelikte görülür, fakat tanısı pek koyulamaz. Doğum sırasında ise özellikle 32 haftadan önceki doğumlar, düşük doğum ağırlığı (2500 gramın altı), doğum sırasında beyne yeterli oksijen gitmemesi gibi sebepler yol açar. Doğum sonrasındaki faktörler ise çocukla ilgili travmalar, kranial hemorajiler, enfeksiyonlar, herhangi bir nöbet geçirmedir. Bunlar gelişmekte olan beyinde beyin hasarı yapar.”

BULGULAR İLK ÜÇ YAŞA KADAR GÖRÜLÜYOR

. Doğum sonrasında serebral palsiye neden olan sebepler kaç yaşına kadar çocuklarda beyin felcine neden olur?
“Serebral palsi bulguları tipik olarak ilk üç yaşa kadar görülür. 8 yaşında olan hasarlarda daha çok erişkinlerde görülen nörolojik problemler ortaya çıkar. Serebral palsinin tanısını koyduran 3 önemli özellik; motor gelişim basamaklarında gerilik, anormal duruş bozuklukları ve doğumda primitif refleks hareketlerdir. Çocuğun doğum sırasında olan 3-5 ay veya 7-8 ayda geçmesi beklenilen hareketlerin devam etmesi serebral palsi konusunda şüphelendirir. 3 aylık olduğu halde başını tutamıyor; 6 aylıkken desteksiz oturamıyor; 2 yaşına geldiği halde yürüyemiyorsa motor gelişim basamaklarında gerileme var demektir. Ayrıca kas tonusu anomalilikleri çok sık görülür: Bunlar komplikasyonlara neden olur; göremez, şaşılık çok sık görülür. Mental retardasyon (zeka geriliği) bu hastalarda yüzde 50 oranında görülür. Yutma bozuklukları, ağız diş problemleri, salya akması olur. Bunlar yüz, dil ve yutma fonksiyonlarındaki kaslardaki dengesizliğe bağlı problemlerdir. Akciğer enfeksiyonları, nöbetler de çok sık görülür.”

Doç. Dr. Hülya Şirzai

REHABİLİTASYON YAŞAM BOYU SÜRÜYOR

. Rehabilitasyonların bir amacı da serebral palsinin ilerlemesini durdurmak mıdır? Ne tür tedaviler uygulanır?
“Serebral palsi çok fazla klinik tablodan oluşur. Bu klinik tabloyu tek bir hekim ya da tek bir fizyoterapist yürütemez. Serebral palsinin tedavisi ekip işidir. Fizik tedavi uzmanı, fiziyatrist, fizyoterapist, konuşma terapisti, iş uğraşı terapisti, ortopedist, çocuk nöroloğu, çocuk cerrahisi, sosyal hizmetler, sosyal hizmetler psikoloğu bu ekibe dahildir. Ama bu ekibin ana merkezi ailedir. Tedavinin başarısının yüzde 70′ ini ailenin katılımı sağlar. Ailenin hedefleriyle ekibin hedefleri uyuşmalıdır. Biz çocuğun nöromotor kapasitesini optimum düzeyde fonksiyonunu arttırmak ve topluma bağımsız bir birey haline getirmeyi amaçlarız. Yaşam boyu rehabilite etmek gerekir. Yaşam boyu rehabilitasyonda çeşitli aşamalar vardır. İlk dönemki rehabilitasyonda oturma dengesi, duruş pozisyonu ve yürümesini sağlamak amaçlanır. Okul öncesi veya okul çağında ise yürümeyi daha da arttırmak, oluşan komplikasyonları ve eklem deformiteleri azaltmak hedeflenir. Onunla uğraşırken adölesan döneme geçtiğinde topluma rehabilite etmeye çalışılır. Mesleki rehabilitasyon verilir.

NÖROGELİŞİMSEL TEDAVİ YÖNTEMLERİ

Fizik tedavide, öncelikle dışarıdan çeşitli duyusal uyarılar verilerek beynin gelişimi hızlandırılmaya çalışılır. Bu nörogelişimsel tedavi metodları özellikle adölesan döneme kadar yapılır. Daha sonra konvansiyonel tedaviler denilen eklem hareket açıklığı egzersizleri vardır. Kasları güçlendirmek için yapılan egzersizler, germe egzersizleri ve  kardiyovasküler kapasiteyi arttırıcı egzersizleri vardır. Bunlar yaşam boyu olan egzersizlerdir. Adölesan dönemde tekerlekli iskemlede olan hastalarda bu egzersizler çok önemlidir. Bunların dışında spesifik tedaviler de vardır. Bir yaşına geldiği zaman kalem ve çatal tutması için iş uğraşı terapilerine gönderilir. Konuşma terapileri vardır.  Teknolojinin gelişmesine bağlı olarak sanal gerçeklik tedavisi, robotik tedaviler, hipoterapi denilen at binme terapileri ve zorunlu kullanım tedavisi vardır.

Tedaviyi en çok kasların sertliği zorlar. Sekonder komplikasyonlar oluşur. Kaslar gevşeyemediği için eklem hareket açıklığını sağlayamaz ve çocuk yürüyemez. Ancak her kas tonusunun artısı tedavi edilmez. Çünkü bir duruş pozisyonunda oturması, başını tutması, yürümesi, osteoporozun olmaması, kemiklere yük binmesi, kemiklerin gelişmesi ve damar tıkanıklığının olmaması için kasların belirli bir tonusuna sahip olması istenir. Eğer o kas tonusu sağlanırsa tedavi edilir. Çocuğun motor gelişimi hızlandırılamazsa  hijyeninde, bakımında, yürümesinde problem yaratıyorsa o zaman tedavi edilir. Altı bezlenecektir ama bacakları açılamaz; yürürken bacakları birbirine değiyordur. Çok sert olduğu için oturtulamazsa, kucakta taşınamazsa, tekerlekli iskemlesine binemezse, ortezini giyemezse hepsi bir miktar düzeltilir. Bunun için erken tanı çok önemlidir.”

KESİN TANI YAŞI 5 YAŞ KABUL EDİLİYOR

. Anneler babalar serebral palsiyi nasıl anlayabilirler?
“Önemli olan önce risk faktörlerini belirlemektir. Bebek düşük doğum ağrısıyla doğduysa, erken doğum olduysa, gebelikte herhangi bir problem yaşandıysa günümüzde 12 haftaya kadarlık bir döneme kadar tanıyı koyulmaktadır. Yenidoğanlarda özellikle bazen kol çekme, bacak çekme gibi spontan genel hareketler vardır. Bu hareketleri gözlemlenerek serebral palsi riski teşhisi konur ve tedaviye başlanır. Genellikle klinik tanı 2 yaşına kadar alınabilir. Yapılan çalışmalarda 1 yaşından önce serebral palsi tanısı konulan çocuklar 7 yaşına geldiğinde yüzde 55’i serebral palsi tanı kriterlerini taşımaz. O yüzden optimum kesin tanı yaşı 5 yaş kabul edilir.”

. Bir ilaç tedavisi var mıdır?
“Serebral palsinin beyin hasarını giderebilecek bir ilaç tedavisi yoktur. İlaç sadece komplikasyonları azaltmak için verilir. Spasya tedavisinde de ilaç sadece genel kas tonusunda problem olduğu zaman oral antispastik ilaçlar verilir. İlaçla düzelme olmazsa intratekal baklofen pompası gibi cerrahi girişimler yapılır. Bölgesel bir spasya ise, mesela sadece bacağında veya kolunda varsa borulinum toksin enjeksiyonları yapılır. Bunlar 2 yaşından sonra özellikle rahat yürüyebilmesi için yaygın kullanılan enjeksiyonlardır.”