Skolyozda Fizik Tedavi ve Egzersizin Yeri

Skolyoz (omurga eğriliği) nasıl bir problemdir? Daha çok hangi cins ve yaş grubunda ortaya çıkar? Omurga eğriliği ileriki zamanlarda hastanın solunum sistemini ve kalp yapısını etkiler mi? Anne-babalar çocuklarında skolyoz olup olmadığını nasıl anlayabilir? 4D skolyoz analiz cihazı nedir? Hangi vakalarda fizik tedavi-rehabilitasyon ve egzersiz önerilir? Omurga eğrilmesine bağlı olarak oluşan solunum sıkıntıları nasıl giderilir? Omurga eğriliğinin yaptığı ağrının dindirilmesine yönelik birtakım rehabilitasyon ve egzersiz çalışmaları var mıdır? Hastanın evde yapılabilecek egzersizleri ihmal etmesi tedavinin başarısını nasıl etkiler? Skolyozu, ister erişkin ister çocuk olsun egzersiz, fizik tedavi-rehabilitasyon ve korseyle düzelebilecek bir kişinin ne kadar sıklıkla merkeze gelmesi gerekir? Bir egzersiz süresi ne kadardır? Ameliyatsız düzelebilecek bir skolyozu tedavi etmek mümkün müdür? Omurga eğriliğine uygun korse seçme ve korseyi düzgün kullanma konusunda hastalar nelere dikkat etmelidir?

Romatem Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Hastanesi Fizyoterapist Ayşe Alparman merak edilenleri Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

. Skolyoz (omurga eğriliği) nasıl bir problemdir? Daha çok hangi cins ve yaş grubunda  ortaya çıkar?
‘‘Skolyoz, omurganın 3 boyutlu bir deformitesidir. Kız çocuklarında 10’da 9 gibi çok ciddi bir oranda daha fazla görülmektedir. 3 boyutlu olarak tanımlanmasının sebebi aynı zamanda akciğer kapasitesini de etkilemesi, göğüs kafesinde de bir deformasyona sebep olduğu içindir.’’

‘‘SKOLYOZ İLERİKİ DÜZEYLERDE SİSTEMİK PROBLEMLERE YOL AÇABİLİR’’

. Omurga eğriliği aynı zamanda genel sağlığı da etkileyen bir problem midir? İleriki zamanlarda hastanın solunum sistemini ve kalp yapısını etkiler mi?
‘‘Skolyoz, çok ileriki düzeylerde sistemik problemlere de yol açabilir. Çünkü göğüs kafesi rotasyona gelirken, özellikle sağa doğru kayarken, sağdaki omurun sağ çıkıntısı geriye doğru soldaki de öne doğru giderek açılır. Bu şekilde olduğu zaman göğüs kafesi akciğeri sıkıştırarak öne doğru da bir genişlemeye sebep olur. Bu durum tedavi edilirken rotasyonel solunum tekniğine ihtiyaç duyulur.’’

‘‘SKOLYOZ EN HIZLI ERGENLİK DÖNEMİNDE İLERLER’’

. Anne-babalar çocuklarında skolyoz olup olmadığını nasıl anlayabilir?
‘‘Skolyoz en hızlı ergenlik döneminde ilerler ve belirginleşir. 10-12 yaşlardan 16 yaşlara kadar, eğer bireyde skolyoz vars,a ciddi bir artış 3 ay içinde bile fark edilir. Hiçbir şey yokken sağ kürek kemiği belirgin bir şekilde yükselebilir. Ailelerin yapabileceği en kolay muayene şekillerinden biri, iki omuzun simetrik durup durmadığına bakılmasıdır. Biri birinden daha yüksek mi; biri birinden daha önde mi duruyor, iki kürek kemiği daha açılı bir şekilde mi duruyor bunlara bakabilirler. Kalça seviyelerine bakabilirler; bir tanesi daha yüksek bir tanesi daha alçak olabilir. Ayakta düz dururken kalça-kol mesafesi bir tarafta daha derin, bir tarafta çökük olabilir. Arka bel çizgileri yine aynı şekilde bir tarafta daha belirgin, bir tarafta daha kavis şeklinde görülebilir. Bir de hekim ve fizyoterapistlerin baktığı öne eğilme testi vardır. Hasta öne eğildiğinde bu rotasyonu fark edebilmek adına kaburgalarda bir problem var mı, geri gelmiş mi, öne gelmiş mi bakılır.’’

Ayse Alparman

. 4D skolyoz analiz cihazı nedir?
‘‘4D skolyoz analiz cihazı fotografik görüntü alan bir cihazdır. Ultrasonik bir ışık sistemi yardımıyla hasta pozisyonlanır. Kameranın yaklaşık 2 metre ilerisinde hasta kameraya sırtı dönük bir şekilde durarak çizgilerin en net olduğu anda bir fotoğraf görüntüsü alınır. Yaklaşık 9-10 saniye arasında 9-12 görüntü peş peşe alınarak ortalama bir değer almak için ölçülür. Hastanın herhangi bir hareketine karşı sapma olmasın diye pek çok görüntünün ortalamasının alınarak bakılan bir işlemdir. Hastanın lordozu ve kifozunun fizyolojik olarak olması gereken değerlerden ne kadar farklı olduğuna bakılır. Sağa sola sapmalar var mı, kalçalarda ve omuzlarda bir problem var mı bakılır. Bütün karma hareketlerin gözlemlenebildiği bir ölçüm sistemidir. X-ray ışınına maruz kalmasın diye çocuklar için kullanılan bir yöntemdir.’’

FTR VE EGZERSİZ NE KADAR ÖNEMLİ?

. Hangi vakalarda fizik tedavi-rehabilitasyon ve egzersiz önerilir?
‘‘Hastanın kemik gelişiminin tamamlanmamış olması çok önemli bir kriterdir. 3 boyutlu skolyoz egzersizleri denilen Schroth yöntemi 7’de 70’e uygulanabilen bir yöntemdir. Çok yaşlı hastalarda kas asimetrisine karşı kısır döngüyü kırmaya yönelik kullanılır. Schroth yöntemi, omurgayı sağlıklı tutmak adına yapılabilir. Hasta bu yöntemi öğrenebilir; evde tekrar kendi başına uygulayabilir. Ameliyat öncesi ve ameliyat sonrası uygulanabilir bir yöntemdir. Skolyozun şiddeti, Cobb açısı yöntemi ile belirlenir. 10 dereceye kadar skolyoz normal kabul edilir. 10 derece üzerindeki hastalara, 25 derecelere kadar egzersiz şiddetle tavsiye edilir. 20-25 ile ameliyat düzeyi 40-45 derecelere kadar da hem egzersiz tedavileri hem de korseleme tedavisi uygun görülür.

Bu egzersizler aslında pozisyonlama gibidir. Aktif ve dinamik egzersizler vardır ama solunum hep bu işe dahildir. Hastaya önce rotasyonel solunum tekniği öğretilir. Rotasyonel solunum tekniğinde solunum kapasitesini geliştirmeye yönelik hastaya çeşitli uyaranlar verilir. Bu dışarıdan vibrasyon yöntemiyle bizim yaptığımız bir şey olabilir ya da hastanın evde kullanması için havlu egzersiz yöntemleri vardır. Nefes ne kadar uzun süre verirse bizim için o kadar aktif kasılma sağlıyor demektir. Tek burundan nefes almak, saniye nefesi dediğimiz her seferinde daha uzun süreyle nefes vermek öğretilir.’’

SOLUNUM SIKINTILARI NASIL GİDERİLİR?

. Omurga eğrilmesine bağlı olarak oluşan solunum sıkıntıları nasıl giderilir?
‘‘Belli bir dereceye kadar solunum sıkıntısı çok ciddileşmez. Ameliyata gidebilecek noktada bile hasta hala solunum fonksiyonlarını yerine getirebilecek durumda olur. Ama ciğerleri ve iç organları sıkıştırır. Ona yönelik de rotasyonel solunum teknikleri üzerinde çalışılır.’’

. Omurga eğriliğinin yaptığı ağrının dindirilmesine yönelik birtakım rehabilitasyon ve egzersiz çalışmaları var mıdır?
‘‘Ağrı daha çok yetişkin hastalarda veya kemik gelişimi tamamlanmaya yaklaşmış 16 yaşından sonraki hastalarda görülür. 50’li 60’lı yaşlardaki hastalar daha sık ağrı şikayetiyle gelmektedir. Onlarda daha çok, ağrıları ve kas spazmlarını dindirecek elektroterapi, lazer ve sıcak uygulamaları gibi fizik tedavi modaliteleri uygulanır. Bunlara eşlik eden egzersiz tedavi formları olur.’’

. Hastanın evde yapılabilecek egzersizleri ihmal etmesi tedavinin başarısını nasıl etkiler?
‘‘Evde yapılması gereken egzersizlerin ihmal edilmesi tedavinin başarısını yüzde 100 oranda kötü etkiler. Aslında uygulanan yöntem hastaların hayatlarını entegre etmesi gereken bir yöntemdir. Bir egzersiz programı gibi değil bir eğitim programı olarak verilir. Her 30 saniyede bir nasıl durması, nasıl hareket etmesi, hangi kolunu nereye pozisyonlaması gerektiğini öğrenir hastalar. Okula gidiyorsa sırada nasıl oturması, ayakkabısını nasıl bağlaması gerektiği öğretilir. Hastanın bazen uykusu bile pozisyonlanır.’’

EGZERSİZ PROGRAMI

. Skolyozu, ister erişkin ister çocuk olsun egzersiz, fizik tedavi-rehabilitasyon ve korseyle düzelebilecek bir kişinin ne kadar sıklıkla merkeze gelmesi gerekir? Bir egzersiz süresi ne kadardır?
‘‘Egzersiz süresi hastanın yaş grubuna göre değişir. Küçük bir çocuğun haftada en az 2-3 kere gelmesi gerekir. Hasta en az 5-6 seans görülüp bir buçuk ay sonrasında da tekrar takip edilerek eğriliğin ne noktada olduğuna, ilerlemenin önlenip önlenemediğine bakılır. Şehir dışından gelen hastalara egzersiz programı maalesef bir buçuk saatte öğretilmek zorunda kalınır.’’

. Ameliyatsız düzelebilecek bir skolyozu tedavi etmek mümkün müdür?
‘‘Hastanın yaşı, omurgasının ne kadar hareketli olduğu, ne kadar sıklıkla egzersiz yaptığı, ev ödevlerini ne kadar yaptığı önemli faktörlerdir. 45 derecelerde olup ameliyat olmak istemeyen ve  egzersiz tedavisi alan birçok hasta vardır. Kemik gelişimi tamamlanmamış, özellikle 10-12 yaşlarındaki hastalarda hem egzersiz hem korseyle beraber 45-50 dereceler 31 dereceye kadar düşebilmektedir.’’

TEDAVİDE KORSE SEÇİMİ

. Omurga eğriliğine uygun korse seçme ve korseyi düzgün kullanma konusunda hastalar nelere dikkat etmelidir?
‘‘Bu bir modelleme sürecidir. Bireyin üzerinden büst gibi bir şey çıkarılır ve onun üzerine termoplastikten bir maddeyle hastanın nereleri ne tarafa itilmeli analizi yapıldıktan sonra teknisyenler tarafından el emeğiyle yontularak hastanın üzerine bir kıyafet gibi giydirilir. Hasta bu sert materyalin içinde formda tutulmaya çalışılır. Ama korseyle egzersiz tedavisini ayıran bazı farklılıklar vardır. Korsede hasta sert bir yapının içinde hareketsizdir. Hastaların aslında hep hareketli bir omurgaya sahip olması istenir. Çünkü omurga ne kadar hareketli olursa o kadar daha kolay form alacaktır. Ancak bazı derecelerde korse gerekli olabilir ve bunlar doktorların yönlendirmeleriyle karar verilen sistemlerdir.’’