Sperm Testleri ve Erkek Kısırlığı

Hiç spermi olmayan erkekler baba olabilir mi? Baba olmak isteyen erkeklerde sperm bulma yöntemleri nelerdir? Sperm testi nedir? Hangi erkeklere, ne amaçla önerilir? Sperm testi nasıl yapılır? Sperm testi sonuçları nasıl değerlendirilir? Sperm testi sonuçları ne kadar sürede ortaya çıkar? Erkeklerde tese ameliyatı dışında sperm bulma yöntemleri nelerdir? Erkekler, sperm sağlığı ve kalitesi için nelere dikkat etmelidir? Sperm dondurma yöntemi hangi erkeklere önerilir?

Erkek kısırlığı ve sperm testleri hakkında merak edilenleri İstanbul Tüp Bebek ve Kadın Sağlığı Merkezi Üroloji Uzmanı Op. Dr. Osman Ceylan’a sorduk.  

SPERM TESTİNDE NELERE BAKILIYOR?

. Sperm testi nedir?

‘‘Sperm testi, istemesine rağmen çocuğu olmayan hastalara laboratuvar şartlarında yapılan sperm sayımıdır. Canlı hücre var mı yok mu diye bakılır. Test, yaklaşık 3-7 günlük bir cinsel perhizden sonra laboratuvar şartlarında örnek alınarak yapılır. Bazen hastalar bulundukları ev ya da otelden de sperm örneklerini getirebilirler. Eğer dışardan sperm örneği kabul edilecekse mutlaka vücut sıcaklığına yakın (37 derece) bir ortamda getirmeleri tavsiye edilir. Sperm testinde, hasta örneğini verdikten sonra sıvılaşma süresinin ne olduğuna bakılır. Yaklaşık 20-30 dakikada verilen sperm örneği 37 derecede inhibitör olup olmadığına laboratuvar şartlarında bakılır. Eğer süre uzarsa bir patoloji vardır demektir. Bazen 1-2 saat spermin yumuşamadığı görülür. Böyle bir hastanın normal yollardan çocuk sahibi olma şansı çok düşüktür. Çünkü sperm sıvılaşmıyordur. Sıvılaşmadığı anda da sperm hücreleri hareket etmiyordur; birbirlerine bağlı vaziyette duruyorlardır.

PH DEĞERİ ÖNEMLİ

Ardından sperm örneğinde früktoz seviyesine bakılır. Früktoz yoksa bir yerde bir tıkanıklık olduğu düşünülür. Ph değerine bakılır. Genelde sperm Ph’ı alkalidir. Eğer asit derecesi varsa bir yerde tıkanıklık olduğu düşünülür. Bu sıvının genelde prostat içinden geldiği düşünülüp ona göre hastaya bir tedavi önerilebilir. Son olarak her mililitrede ne kadar sperm var diye bakılır. Mesela hastanın örneğinin bir kısmı yani hacim olarak bakıldığında bir buçuk mililitrenin altında ise bir sıkıntı var demektir. Hasta, ya örneği toplamakta hata yapmıştır ya da sperm hacmi çok düşüktür. Sperm hacmi düşükse özellikle bir buçuk mililitrenin altındaysa prostatik üretrada ya da ejakülatör kanal denilen idrar yoluna girmek üzere olan sperm kanallarında patoloji yani tıkanıklık büyük bir ihtimalle kist, taş olabilmektedir. En sonunda da bir litrede ne kadar sperm var ona bakılır. Bu, ya manuel olarak ya da bilgisayar ortamında sayılır. Hiç sperm yani canlı hücre olmamasına azospermi denir. Normalde Dünya Sağlık Örgütü’nün sayılarına göre bir litrede hareketli 20 milyonun üzerinde sperm olması gerekir. Bunların yaklaşık yüzde 50’sinde çok hızlı ve hızlı hareketli sperm var mı diye bakılır.

SPERMLERİN ŞEKİL OLARAK İNCELENMESİ

Ayrıca şekil olarak spermler incelenir. Çünkü bazı spermlerin başı toplu iğne ucu şeklindedir. Eğer bu tür spermler azsa hasta çocuk sahibi olmada büyük sıkıntı çekecek demektir. Sperm testinin zaten en büyük amacı bu hastaları ayırt etmektir. Eğer hastada globalize sperm varsa bu hastalar, sayısı normal olmasına rağmen tüp bebeğe yönlendirilir. Ama bunların tüp bebek tedavisiyle de şansları düşüktür. Bazı spermlerin sadece kuyrukları vardır başları yoktur ya da bazılarının sperm başında akrozom denilen kısmı vardır. Burası olmazsa ya da çok az olursa yumurtaya girmede problem olur. Ayrıca kötü döllenme olabilmektir. O yüzden bu hastaları ayırt etmek için özellikle spermiogram yapılır. Ayrıca iki defa üst üste yapmakta fayda vardır. Bazen fiziksel şartlarda ya da kişinin o anda kullandığı ilaçlara bağlı olarak da sperm kalitesinde, sperm sayısında problemler olur. Onun için bir örnekle yetinmemenin yararı vardır.’’

SPERM TESTİ HANGİ ERKEKLERE ÖNERİLİR?

. Sperm testi hangi erkeklere ne amaçla önerilir?

‘‘Sperm testi, çocuğu olmayan erkeklerden istenir. Genelde test, arka arkaya iki defa yapılır. Yani birinci testten 15 gün sonra ikinci bir sperm testi yapılır. Böylece ilk yapılan testte bazı değerlerde bozukluk varsa bu, 15-20 gün sonra ikinci bir test kontrol edilmiş olur.’’

TEST ÖNCESİ HAZIRLIK…

. Sperm testi öncesi bir hazırlık dönemi gerekir mi?

‘‘Test öncesi erkeklerin belli bir bekleme süresi olması gerekir. Bu da yaklaşık üç, beş, yedi güne kadar olabilir. Bu süre zarfında sperm verirse hasta, sonuçlar daha uygun çıkar. Eğer hastanın boşalma süresi on günü geçtiyse spermlerin fazla beklemesi sonucu sayılarında, hareketlerinde yanlışlıklar olabilir. Onun için mutlaka beş günlük bir cinsel periyod yani boşalma süresi olmalıdır.’’

SPERM ÖRNEĞİNİN LABORATUVARDA ALINMASI İDEAL

. Sperm testi sonuçları nasıl değerlendirilir?

‘‘Sperm örneğinin en ideali laboratuvarda verilmesidir. Yani spermiogramın yapılacağı yerde verilmesinde fayda vardır. İdeal şart olarak klinikte ya da tüp bebek merkezlerindeki sperm odalarında verilmesi gerekiyor. Örnek, alındıktan sonra yaklaşık 20 ya da 30 dakika içerisinde laboratuvara teslim edilmelidir. Yani hasta örneği dışarıdan getirecekse mutlaka vücut sıcaklığına uygun bir yer olması gerekir. Mesela hastalarımızdan örnek kabını koltuk altında getirmelerini isteriz.’’

Op. Dr. Osman Ceylan

SIVILAŞMA SÜRESİ UZUYORSA…

. Sperm testi sonuçları ne kadar sürede ortaya çıkar?

‘‘Sperm, yaklaşık 20-30 dakika içerisinde katı halden sıvı hale geçmeye başlar. Zaten sıvı hale geçmeye başladığı andan itibaren sperm testi değerlendirilir. Sperm kapları içerisinde 37 derece inhibitör üzerinde bekletilerek teste başlanır. Eğer sperm testi sıvılaşmıyorsa bunun süresine bakılır; bir saati geçiyorsa sperm verilen örnekte sorun var demektir. Yani sıvılaşma süresi uzuyorsa sorun başlıyor demektir. Eğer bu sıvılaşma süresi belli bir süredeyse yani 20-30 dakikada sıvılaşma oluyorsa arkasından diğer testler yapılır. Asit ya da alkali olup olmadığına ve spermin içinde früktoz var mı diye bakılır. Çünkü bunların hepsi bir parametredir. Ardından sperm testi ya manuel olarak ya da bilgisayar kontrolünde sperm sayımı yapılır.’’

AZOSPERMİYE SEBEP OLAN FAKTÖRLER

. Hiç spermi olmayan erkekler baba olabilir mi?

‘‘Verilen sperm örneğinde canlı ya da ölü hücre yoksa buna azospermi denir. Bunun birçok sebebi vardır. Bir kısmında tıkanıklık varsa ya da sperm üretiminde çok az bir odaktan üretim yapılıyorsa dışarı çıkmayabilir. Ya da toplamada bir kusur varsa hiç sperm olmayabilir. Bu durumda bunun sebepleri araştırılır. Bir yerde bir tıkanıklık mı var, üretimde bir problem mi var diye bakılır. Buna, geçirilmiş bir enfeksiyon, yapılan herhangi bir tedavi, endoskopi, kemoterapi, radyoterapi de neden olabilir. Bu sebeplere bağlı sperm üretiminde bir problem varsa bunların araştırılması gerekir. Bunların sonucuna göre hastaya belli tedavi yöntemleri sunulur.’’

MİKRO TESE YÖNTEMİ NE ZAMAN UYGULANIYOR?

. Baba olmak isteyen erkeklerde sperm bulma yöntemleri nelerdir?

‘‘Baba olmak isteyen erkeklerde sperm bulma yöntemlerinden birincisi, azospermi ise, enjektörle testislere girilerek buradan spermlerin çekilmesidir. Onlar laboratuvara verilerek sperm var mı yok mu diye bakılır. Sperm üretiminde bir problem varsa ya da çok az üretiliyorsa mikro tese yöntemi uygulanır. Mikro tese yönteminde, ameliyathane şartlarında testisler mikroskop altında incelenir ve uygun dokular alınıp laboratuvarda incelenir. Bunun amacı daha fazla doku almamaktır. Çünkü alınan dokuların içinde testosteron (erkeklik) hormonu yapan hücreler de vardır. Mümkün olduğu kadar daha az hücre ve doku almakta yarar vardır. Hastanın ileride bu hormona ihtiyacı olabilir.’’

. Mikro tese ameliyatı tekrardan denenebilir mi?

‘‘Eğer birinci mikro tesede sperm çıkmışsa onlar dondurulur. Ama sperm yetersiz bulunmuşsa ikinci bir ameliyatı yaklaşık 6 ay sonra yapmakta fayda vardır. Çünkü oradaki dokuların iyileşmesi gerekir.’’

SPERM SAĞLIĞI VE KALİTESİ İÇİN…

. Erkekler sperm sağlığı ve kalitesi için nelere dikkat etmeli?

‘‘Sperm sağlığı ve kalitesi için öncelikle kiloya dikkat edilmelidir. Çok aşırı kilolu olmak (obez) sperm kalitesinde bozulmaya yol açar. Vücuttaki hormon dengesi bozulabilir. Sigara ve aşırı alkol tüketimi de olumsuz etkiler. Bunların hepsi spermiyogeneze kötü etki yapar. Ayrıca kullanılan hormon ya da kortizon ilaçları,  sistemik bir hastalığın varlığı ve bunların tedavisi için kullanılan ilaçlar da  spermiyogenezi bozabilir. Bu nedenle hastalara, sperm elde ettikten sonra tekrar eski ilaçlarına dönmeleri önerilir.’’

SPERM DONDURMA YÖNTEMİ

. Sperm dondurma yöntemi hangi erkeklere önerilir? Dondurulan sperm ne kadar saklanabilir?

‘‘Sperm dondurma yöntemi birinci olarak onkolojik hastalara önerilir. Üreme çağına gelmiş, hala çocuk sahibi olmamış ama kanser tedavisi görecek hastaların mutlaka spermlerinin tedaviye başlamadan önce alınıp dondurulması gerekir. Bazen de testis tümörleri çok az görülmesine rağmen yumurtanın hepsinin alınması gerekir. Alındığı anda da o testis devre dışı kalacağı için bu hastalara sperm testi yapılıp eğer sperm varsa onların alınıp dondurulmasında yarar vardır. Onkologlar ya da cerrahlar hastayı gördüğü anda çocuğu var mı, çocuk istiyor mu ya da donmuş spermi var mı diye sormalıdırlar. Bu hastaları sperm donduran bir merkeze müracaat etmeleri için yönlendirmelidirler. Dondurulan sperm, yasal olarak 5 yıl saklanır. Ama bu sürenin bitiminde Sağlık Müdürlüğü’nden izin alınarak süre daha uzun saklanabilir.’’