Sperm, Yumurta ve Embriyo Dondurma

Yumurta, sperm ve embriyo dondurma konusunda merak edilenleri İstanbul Kadın Sağlığı ve Tüp Bebek Merkezi’nden Embriyoloji Uzmanı Sevil anlattı.

Embriyoloji merkezinin tüp bebeğin başarısında nasıl bir önemi vardır?

Embriyoloji merkezi, çocuk sahibi olma konusunda çiftlere yardımcı bir laboratuvardır. Burada görevimiz, spermin ve yumurtanın mikroenjeksiyon yöntemiyle döllendirilmesidir. 3 ile 5 gün kadar gelişen embriyo en iyi koşullarda saklanır. Daha sonra da anne rahmine tekrar embriyonun transferini sağlanır. Bu sürede de tamamen laboratuvar ortamında anne rahmini taklit eden koşullar sağlanır. Embriyoloji laboratuvarında hava koşulları çok önemlidir. Partikül sayısının çok düşük olması lazım. Steril bir alandır. Vücut ısısına benzer ısılarda ve inkübatörlerde embriyonun gelişimi sağlanır. 37 derece inkibatörde özel bir gaz karışımının, özel bir ısı ortamının oluşturduğu cihazlarda embriyo büyütülür.

EMBRİYONUN SEÇİLMESİ

Tüp bebeğin başarısında sağlıklı embriyoların seçilmesi son derece önemli. Bir embriyonun sağlıklı ve doğru embriyo olup olmadığını neye göre belirliyorsunuz, seçiyorsunuz ?

İnvert mikroskop denilen gelişmiş mikroskoplar kullanılıyor. Bunlara manipülasyon sistemleri monte edilmiş durumdadır. Mikron çapında pipetlerle bu işlemler yapılır. Gelişen embriyoların dünya standardında bazı kalitelendirme kriterleri var. Bu kalitelendirmelerle birinci öncelik morfolojik; yani şekilsel olarak düzgün olmalarıdır. İyi ve gelişimi güzel olan, standartlara uyan embriyolar transfer için ayrılır. Kimi zaman genetik inceleme yapılması gereken bir aile grubu da olabilmektedir. Ailesel olarak hastalıklar veya kalıtsal genlerinde bazı farklı durumlar oluşabilir. Bu genlerin ayıklanması, sağlıklı olan embriyonun seçilmesi için yine embriyoloji laboratuvarının görevidir.

YUMURTA DONDURMA

Öncelikle yumurta dondurma nasıl bir işlemdir?

Kadınların kariyer yapması ya da evlilik yaşını daha ileri atmasından dolayı yumurta dondurma önemli soruna çözüm sağladı. Yine sağlık sebebiyle örneğin kanser tedavisi sebebi ile kadınlar yumurta dondurma işlemi sayesinde yumurtalarını saklayabiliyorlar. Kadınlara yaşının ilerlediği dönemde bir hormon testi yapılır ve over rezervinin düşmesi durumunda yumurta dondurma işlemi önerilir. İlaçlar yardımıyla gelişen yumurtalar laboratuvar ortamında yumurta toplama işlemiyle alınır ve yüksek yoğunluklu kimyasallarla dondurup saklanır. 5-10 yıla kadar saklanması mümkündür.

KANSER TEDAVİSİ ÖNCESİNDE YUMURTA DONDURMA

Diyelim ki bir kadına yeni kanser tanısı kondu. Kemoterapi, radyoterapi tedavisi gibi önünde süreçler uzanıyor. Bazı durumlarda vakit kaybetmeden hızla da uygulanması gerekiyor. Böyle bir durumda yumurta dondurma süreci nasıl oluyor?

Tanı konulur konulmaz kişiye yumurta, sperm ya da evliyse embriyo dondurma yapılabilir. Kişi bu dönemi atlattıktan sonra bebek sahibi olmak istediğinde dondurulan embriyo rahatlıkla kullanılabilir.  Kişi, kemoterapi ya da ışın tedavisi gibi tedavileri almamış olursa henüz yumurta, sperm de etkilenmemiş olacağı için daha verimli bir sonuç alınır.

Embriyolog Sevil Ünal

Bir hastanın yumurtasının dondurulması ne kadar bir zaman alıyor?

Aslında çok kısa. Genellikle adet olması ya da 1 ay 3 ay sonra gibi bir programlama gerekmiyor. Geldiği an gelişen yumurtalar alınabilir. Erkeklerde bu çok daha kolaydır. Geldiği an hemen sperm istenebilir ve dondurulabilir.

Yumurta dondurma işleminde yapılan ilk şey, ilaçlarla yumurtalıkta mevcut olan yumurtaların gelişmesini sağlamaktır. Gelişen yumurtalar sedasyon anestezi altında alınır. Tamamen ağrısız bir işlemdir. Yumurta toplama işleminden sonra hasta yürüyerek kalkıp odasına bile geçebilir. İşlemden sonra da birkaç ilaç kullanması gerekebilir ve hasta aynı gün içerisinde taburcu edilir.

Yumurta dondurma işleminde kadın açısından herhangi bir yaş sınırı var mı?

yumurta dondurma işlemi yaş sınırı için yoktur. Ama Türkiye’de biz AMH seviyesi 1’in altına düşmemiş hastalarımızın gelmesini tercih ediyoruz. Yumurta rezervi azaldıkça bizim elde edebileceğimiz yumurta sayısı azalacaktır. Bu yüzden buna paralel bir şekilde daha az bir yumurta gelişimi söz konusu olacaktır.

SPERM DONDURMA

Hangi erkeklere sperm dondurma yöntemi öneriliyor?

Sigara, alkol, beslenme, çevre kirliliği gibi durumlardan dolayı artık sperm donduran hasta sayısı giderek arttı. Dünya Sağlık Örgütü son 10 yılda normal sperm parametrelerini bile düşürmek zorunda kaldı. Artık 15 milyon mililitrede spermi olan bir hastaya normal sperm sayısına ulaşmış diyebiliyoruz. Sperm sayısı bunun altında olan hastaların tedbir amaçlı olarak spermlerini dondurması gerekebiliyor. Bunun dışında bazı hastalarda testiste sperm üretimi olduğu halde spermin dışarıya ulaşamadığı durumlar söz konusu olabiliyor. Bu durumda da ameliyat ya da iğne aspirasyonu yöntemiyle testisten sperm alınması mümkündür. Bu durumda hastanın yeniden ameliyat olmasını engellemek için spermler dondurulabiliyor.

EMBRİYO DONDURMA

Embriyo dondurma yöntemini kimlere öneriyorsunuz?

Tüp bebek tedavisinde normal sayıdan daha fazla embriyo gelişimi söz konusu olabiliyor. Özellikle de polikistik over dediğimiz yumurtalıklarında çok fazla yumurta olan hastalarımızdan 10-15 tane yumurta elde edebiliyoruz. Dolayısıyla da çok sayıda gelişen embriyo da söz konusu olabiliyor. Oluşan embriyoların kaliteleri de iyi olduğu sürece dondurarak embriyoları saklama şansı oluyor. İkinci olarak bazı hastaların rahim içinde problemleri olabiliyor veya hormonel değerlerinde sıkıntı olabiliyor. Dolayısıyla öncelikle embriyoyu dondurup başka bir siklusta hiç ilaç kullanmadığı bir dönemde hastaya yeniden transfer şansı verebiliyoruz. Böylece rahim içinin giderilmesi gereken problemlerini de düzenlemiş oluyoruz. Sağlıklı bir gebelik için hem embriyonun hem de rahim içinin iyi gelişim göstermesi ve iyi kalitede olması gerekir.

Dondurulan yumurtaların 5 ya da 10 yıl saklanabiliyor aynı şey sperm dondurma yöntemi için de geçerli mi?

Aynı şey sperm için de geçerlidir. Sağlık Bakanlığı, bu konularda birinci olarak belirleyici faktördür. Hala 5 yıl saklanabiliyor. 10 yıla kadar da hastanın bir dilekçe vermesiyle süre uzatılabiliyor. Hem yumurta, hem sperm hem de embriyolar için bu süre hala geçerlidir.

Günümüzde yapılan yasal düzenlemelere göre kadınlara yaş gruplarına göre kaç adet embriyo nakledilebiliyor?

Ülkemizde 35 yaş altında ve ilk denemesi olan kadınlara 1 tane embriyo transferine izin var. Anne adayı 35 yaşın üzerine çıktığı zaman 2 embriyo transferi yapılabiliyor.  35 yaşın altında olduğu halde birkaç kez denemesi olan kişilere de 2 embriyo transferi için izin veriliyor.

Sperm, yumurta ya da embriyosunun karışmasından endişe duyan birçok kişi var? Bu konuda ne tür güvenlik önlemleri alınabiliyor?

Bir güvenlik sistemi var. Hastamız daha ilk ayağını attığı andan itibaren merkezimize çipli bir okuma sistemiyle tanımlanıyor. Ve bu çipli okuma sistemi burada yapılan bütün tüp bebek işlemlerinde kullanılıyor. Embriyoların gelişiminden anneye tekrar transfer yapıldığı ana kadar bu çiple takip sağlanır.

Embriyo dondurma yöntemi uygulatmış bir çiftin, boşanması durumunda nasıl bir süreç işliyor?

Bu tip durumlar Sağlık Bakanlığı’nın uyguladığı kurallar çerçevesinde ilerler. Eşlerden birinin tek başına talebi embriyo üzerinde geçerliliği sağlamıyor. Çünkü embriyo hem annenin hem babanın genetik materyaliyle üretilmiş bir yapıdır. Dolayısıyla ikisinin ortak kararı zorunluluk gösteriyor. Boşanma durumlarında imha etmemiz söz konusu oluyor. Bunun için de bize boşanmanın gerçekleştiğini gösteren bir belge ibraz ettiklerinde imha için biz Sağlık Bakanlığı’na bildiriyoruz. Onların izniyle imha işlemini gerçekleştirebiliyoruz. Aksi takdirde imha etme hakkımız yok. Saklamaya devam ediyoruz.

EMBRİYOLOG KİMDİR?

Embriyologlar hangi eğitimi alırlar? Bir embriyolog nelerle ilgilenir?

Türkiye’de şu anda iki ayrı branşın embriyoloji bölümünde çalışması ve embriyolog olarak devam etmesi için olanaklar var. Üniversitelerin biyoloji bölümlerinden veya tıp fakültelerinden mezun olmak gerekiyor. İkinci olarak bir uzmanlık yapmaları gerekiyor. Histoloji embriyoloji bölümü veya klinik embriyoloji bölümlerinde yüksek lisans yaptıktan sonra bu işe başlayabiliyorlar. Yine laboratuvarda çalışan pek çok teknisyen arkadaşımız var.