Trans Yağ Nedir? Hangi Gıdalar Trans Yağ İçerir?

Trans yağ nedir? Hangi gıdalar trans yağ içerir? Trans yağların sağlığa zararları nelerdir? Bir gıdada trans yağ olduğu nasıl anlaşılır? Dünya Sağlık Teşkilatı’nın trans yağ hedefleri nelerdir? Yeni nesil tütün ürünü nedir? Ne gibi zararları vardır? Sigarada düz paket uygulaması nedir? Yol güvenliği için neler yapılmalıdır?

Sağlığa Evet Derneği Başkanı Prof. Dr. Elif Dağlı, trans yağ ve yeni nesil tütün ürünlerinin sağlığa zaralarını Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

YAĞDA KİMYASAL DEĞİŞİKLİK YAPILIYOR

. Trans yağ nedir?
‘‘Sanayi, ucuza maletmek, raf ömrünü uzatmak ve dış ortamda erimeden kalsın diye yağlarda kimyasal bir değişiklik yapar. Bu değişiklikte, karbon ve hidrojen atomlarının yerleri ters tarafa taşınır, trans olur. Trans pozisyonda bulunan atomlar olduğu için bu yağa trans yağ denir. Trans yağ yapımına 1911 yılında ilk defa başlanmıştır. Dayanıklı ve ucuz tüketim ürünü meydana getirdiği için endüstriye rahat gelmiştir. Fakat insan sağlığına büyük zarar verir. Sağlığa Evet Derneği’nin amacı insan eliyle yapılmış sağlık zararlılarıyla mücadele etmektir. Çünkü sağlığı korumak çok zordur. Sağlıklı bir insanı bilerek zarara uğratmak, vicdanen kabul edilmez.’’

UNLU ÜRÜNLERİN ÇOĞUNDA VAR

. Hangi gıdalar trans yağ içerir? Trans yağların sağlığa zararları nelerdir?
‘‘Trans yağ, unlu mamullerin çoğunda vardır. Etiketli ürünlerin hepsine bakılabilir. Herhangi bir gıdanın üstünde trans yağ etiketi varsa, kişiyi hasta etmemesi için, o gıdanın 100 gramında  trans yağ 2 gramdan az olmalıdır. 2 gramın altındaysa ‘trans yağ yoktur’ veya ‘trans yağ şu yüzdededir’ diye etikette yazar. Etikette yazmıyorsa şüphelenilmelidir. Sağlıksız yağlar, piyasada satılan çeşitli yumuşatılmış ve sürülebilir gıdaların (sürme peynir) içerisinde, kızartılmış yiyeceklerde olur. Paketlenen ürünlerde, dışardan alınan açmalarda ve çeşitli unlu mamullerde, pastalarda trans yağ olma ihtimali çok yüksektir. Çocukların sıkça uğradığı hızlı yeme zincirlerindeki kızartılmış patatesin içerisinde de bu tip yağlar çok olur. Çünkü kızarmış bir grup patates süzgeçle alınıp diğer grup patatesler konulurken o yağ kızarmaya devam eder. Devam ettiği süre içinde trans oluşumu artar; kimyasal bozulma devam eder. O yağ daha zararlı hale gelir. Bir çocuğun bir öğünde yiyebileceği bir patates 8 gram trans yağ içerir. Günde 5 gramın üzerinde trans yağ yeniyorsa kalp krizi riski yüzde 25 oranında artar. Dünyada, trans yağ fazla tükettiği için senede 500 bin kişi ölmektedir.

TRANS YAĞ DAMAR İÇİ HÜCRELERİ HARAP EDİYOR

Bu yağ, bütün damarların içini bozar. Damarların içini döşeyen hücreleri harap ettiği için o organı besleyemez veya su sızdırmaya başlar. Trans yağ kalp damar hastalıkları, beyin hastalıkları, metabolizma hastalıkları, tip2 diyabetin oluşumu ve kanserlerin pek çok çeşidinden sorumludur. Hamile kadınlarda bebeğin beslenmesi için damarın çalışıyor olması gerekir. O nedenle plasental yetmezlik, erken doğum, tansiyon yüksekliği, gebelik zehirlenmesi dediğimiz hamilelikte meydana gelen hastalıklar görülür. Trans yağlı gıdaları çok tüketen çocuklarda alerji ve astım oranı daha yüksektir. Özetle, trans yağın yapmadığı hastalık neredeyse yoktur. Çünkü damarlar bozulursa bütün organlar hasta olur.’’

Prof. Dr. Elif Dağlı

MEVZUAT GEREĞİ ETİKETLERE TRANS YAĞ YAZILMASI ZORUNLU

. Bir gıdada trans yağ olduğu nasıl anlaşılır?
‘Ürünün üzerinde trans yağ diye yazması gerekir. Bu etiketlemeyle ilgili çok yeni bir mevzuat değişikliği oldu. Buna göre, bir gıdanın 100 gramın içerisinde yüzde 2’nin altında trans yağ olacak diye bir Avrupa Birliği Mevzuatı benimsendi. Türkiye için bu çok önemlidir. Ama bunun olup olmadığının takipçisi olmak gerekir. En büyük tehdidi açıkta satılan, paketlenmediği için etiketi olmayan gıdalar oluşturmaktadır.’’

. Dünya Sağlık Teşkilatı’nın trans yağ hedefleri nelerdir?
‘‘Dünya Sağlık Teşkilatı 2023’e kadar trans yağlarla ilgili ‘Yerine Koy’ projesi yürütüyor. Dünya Sağlık Örgütü trans yağ diyetten kalksın, tamamen sıfırlansın istiyor. Yerine konulabilecek zeytinyağı, ayçiçek yağı gibi sağlıklı birçok yağ var. Ülkemiz zeytinyağı cenneti. Var olan zenginliğimizi tekrar yerine koymamız gerekiyor.’’

YENİ NESİL TÜTÜN ÜRÜNLERİ DE ZARARLI

. Yeni nesil tütün ürünü nedir? Ne gibi zararları vardır?
‘‘Sigara firmalarının, ‘artık halk sağlığının paydaşı olduklarını, insanlar ölmesin diye sigara ile mücadele edeceklerini, dumansız hava istediklerini’ söylemeye başlamaları bizi şaşırttı. Ancak anlaşıldı ki, genç nesil artık sigara içmiyor; sağlığına dikkat ediyor, sağlıklı besleniyor, egzersiz yapıyor, meyve sebze yiyor. Ama bu gençler teknoloji seviyor. O zaman sigara endüstrisi de yeni bir ürünle karşımıza çıktı. ‘Biz sizi kanser yapıyoruz; çünkü sigaradaki maddeler  900 dereceye kadar yanınca kansere dönüşüyor. Ama bundan sonra sadece 350 dereceye kadar ısıtacağız; bu ısıtılmış tütün buharlaşacak, duman da olmayacak; o buharı içine çekeceksiniz aynı astım ilaçlarındaki gibi’ dediler. Bu yeni nesil tütün yine sigara şeklinde ve beyaz parlak kutularda satılıyor. Bir pil ile ısıtılıyor. Nikotin, bir organik tuzla birleştiriliyor. Bir kimyasal reaksiyon onun içinde meydana geliyor. Buhar soluyorsunuz. Yeni nesil tütünün adı, zararı azaltılmış ürün portfolyosu. Ülkeleri kandırmaya çalışıyorlar; tütün kanunlarının dışında kalmayı, reklam da yapıp her yerde satmayı istiyorlar. Hiçbir denetim olmadan çocuklara da satmak istiyorlar. Bu ürünlerden Türkiye’ye de geliyordu ama kanun maddesinden son anda çıkarıldı. Ancak yasa dışı olarak internet aracılığıyla satılıyor. Hatta el altından getirilip kaçakçılık tarzında satışı da yapılıyor. Kıbrıs’tan giriyor. Kıbrıs’ta yasal olarak satışı başlandı. Sağlığa Evet Derneği olarak farkındalığı arttırmaya çalışıyoruz. Hiç kimse sigarayı bırakmak için daha az zararlı diye bunu kullanmasın. Ne elektronik sigara, ne bu yeni ürünler daha az zararlı değil.’’

‘‘BİR KAZA OLDUĞUNDA YARALANANLARIN NE YAŞADIĞI BİLİNMİYOR’’

. Yol güvenliğiyle ilgili ne tür çalışmalarınız var? Yol güvenliği için neler yapılmalıdır?
‘‘Bir kaza olduğunda ölen insan sayısı söyleniyor; sakat kalan insanlara neler olduğunu kimse konuşmuyor. Kaç kişinin yaralandığını ve neler yaşadığını bilmiyor. O insanlara geri döndüğünüz zaman beyin özürlü kalanlar, kollarını bacaklarını kaybedenler çok uzun yıllar fizik tedavi almak zorunda kalanlar var ve toplumun üzerinde çok büyük bir yük var. Kimse orayı görmüyor, incelemiyor, ne olduğuna bakmıyor. Olay yerinde ölünce trafik kazasının kurbanı oluyorsunuz. Ama bir gün sonra ölseniz olmuyorsunuz; orada verilen sayının içine girmiyorsunuz. Türkiye’nin üstündeki bu yükü aşmak için halkın biraz daha farkındalık kazanmasını istiyoruz.’’

. Yol güvenliği için özellikle otobüs ya da tır şoförlerine neler önerirsiniz?
‘‘Uykusuz yola çıkmasınlar. Uykuları varsa veya geceleri uyku apnesi varsa tedavi görsünler. Emniyet kemerini bağlamamak bir avantaj değildir; hiçbir şey kazanmıyorsunuz; hayatınızı kaybedebilirsiniz. Otobüslerle yurtdışına gittiğiniz zaman bütün yolcular emniyet kemeri bağlıyor. Arka koltukta oturan çocuklarımızın emniyet kemerini bağlamasını sağlamamız lazım. Kendi sağlığımızı dikkate alalım. Bize olmaz zannetmeyelim hastaneler onu zannetmiş insanlarla dolu.’’