Tüp Bebek Tedavisinde Yumurta ve Sperm Dondurma

Yumurta ve sperm dondurma hakkında merak edilenleri İstanbul Kadın Sağlığı ve Tüp Bebek Merkezi’nden Kadın Doğum ve Tüp Bebek uzmanı Op. Dr. Nurettin Türktekin Sağlığım İçin Herşey’e anlattı.

YUMURTA DONDURMA

Yumurta dondurma işlemi nedir, nasıl işlemdir? Siz yumurta dondurma yöntemini hangi kadınlara öneriyorsunuz?
Yumurta dondurma genellikle evli olmayan kadınların doğurganlığını korumak amacıyla ya da tıbbi zorunluluklar halinde yapılan bir işlemdir. Tıbbi zorunluluk olarak kanser hastalığı örnek verilebilir. Kanserle ilgili tedaviler sonrası doğurganlığın etkilendiği bilinmektedir. Bunun için kanser tedavisi öncesinde yumurtalar dondurularak ileride kullanmak üzere saklanabilir. Başta kanser hastaları için düşünülse de oldukça başarılı olan bu yöntem, sosyal olarak da tercih edilmeye başlandı. Evlenmemiş, evlenmeyi daha düşünmeyen ya da doğurganlığında birtakım sıkıntılar olabileceği düşünülen kişiler için sosyal amaçlı yumurta dondurma yöntemi uygulanabiliyor.

Sosyal olarak yumurtasını dondurmak isteyen çok sayıda kadın var mı? Sayıları giderek artıyor mu? 
Bu sayı giderek artıyor. Kimi zaman her şey normal gözükse de, düzenli adet görse bile kadının yumurtalık rezervinin azlığı ile karşılaştığı anda her şey için çok geç olabiliyor. Bu sebeple 25 yaş üzerinde yılda bir ya da en azından üç yılda bir doğurganlığı ile ilgili muayene ve kontrolleri öneriyoruz. Bir kadın 25 yaşını geçmişse, evli olmasa dahi en az üç yılda bir mümkünse yılda bir jinekoloji muayenesinden geçmelidir. Basit bir ultrason yöntemiyle belki bir kan tahliliyle bu çok rahat ortaya konabilir. Ardından uygun görülmüşse yumurtalar saklanabilir. Yumurta dondurma evlenip tüp bebek yatırmak istediği süreye kadar saklanabilir.

EMBRİYO DONDURMA

Embriyo dondurulma nedir? Ne kadar süre saklanabilir?
Embriyo dondurma için resmi nikahlı eşiyle başvuran bir hastanın beş yıl boyunca dondurma hakkı var. Kişi 5 yılı doldurduğunda herhangi bir gerekçe söz konusu ise il sağlık müdürlüklerine bir dilekçe yazarak şu anki mevcut yasal düzenlemelerle artı 5 yıl daha uzatılabilir.

YUMURTALIK REZERVİ NE ZAMAN AZALIR?

Kadınların tıbben yumurtalık rezervleri ne zaman azalır?
Bir kadının en doğurgan olduğu yaş 24 civarıdır. 24’ten 35’e kadar minimal bir azalmayla plato çizer; yani durağan hale gelir. 35’ten sonra artık ciddi oranda azalmalar başlar ve 40’lı yaşlar artık gerçekten zorlandığımız, yumurta elde edilse de kalite problemi yaşayabilen bir dönem olur.  Önemli olan gebelik getirme potansiyeli yüksek olan kaliteli yumurtadır. Bu yüzden 25 yaşındaki bir kadın henüz evli olmasa da jinekolojik muayeneler için bir doktora başvurmalıdır. Yumurtalık rezervinin azaldığı ultrasonda da net olarak anlaşılır. Hastanın jinekolojik muayenesinde rahim ve yumurtalıkları görülür. Her bir yumurtalıkta 7-10 adet follikül; yani yumurta görülmesi gerekir.  Bu görülmediği takdirde bir kan testi yapılır ve bir problem olup olmadığına karar verilir.

Op. Dr. Nurettin Türktekin

YUMURTA DONDURMA SÜRECİ

Yumurta dondurmaya işlemine hazırlık dönemi nasıl olur? İşlem sonrası hastanede yatmayı gerektirir mi?
Normal şartlarda yumurta, yumurtalık içerisinde yüz binlerce adet bulunmaktadır. Her ay belli sayıda yumurta büyümeye başlar; fakat bir tanesi çatlama noktasına gelip gebelik potansiyeline sahip olur. Kadının üretim yapmasını gerektiren ilaçlarla yani iğne ya da haplarla tedaviye başlandığında duruma göre 30’a kadar yumurta elde edilebilir. Bunlar da aynı tüp bebek sürecindeki gibi toplanır ve daha sonra dondurulur. Hastanede yatış gerekmez.

Sperm dondurma yöntemini hangi erkeklere öneriyorsunuz?
Erkeklerde aslında bu açıdan kadınlara göre çok şanslılar; çünkü erkekler 70’li yaşlara kadar tekrar tekrar kök hücreden sperm üretebilirler. Bu sebepten erkeklerde sosyalden ziyade tıbbi zorunluluk hallerinde dondurma olmaktadır. Örneğin bir kanser tedavisi ya da testis ameliyatı öncesinde sperm dondurma yapılabilir. Erkeklerde evlenip kullanmak isteyene kadar dondurulabilir.  Ancak erkeklerin de sperm kalitesinde yaşla birlikte bir düşme olabilir. 40’lı yaşlardan sonra birtakım kromozomal kırıklıklar, şekil bozuklukları görülebilir. Ama kadınlar gibi çok dramatik bir düşüş olmamaktadır.

EMBRİYO DONDRUMA NASIL YAPILIYOR?

Embriyo nasıl donduruluyor?
Embriyo dondurulması için genelde üçüncü ya da beşinci günü tercih edilir. Ama en kaliteli embriyolar beşinci gün embriyolarıdır. Beşinci gün embriyosunun diğer embriyolardan en büyük farkı küçük hücrelere sahip ve ortasında büyük bir sıvı boşluğu vardır ve bu sıvı da donma esnasında hacim kazanıp hücreyi parçalayabilir. Bu sebepten öncelikle hücre içindeki sıvının dışarı alınması sonrasında dondurma ve çözülürken de o sıvı tekrar hücre içine kendiliğinden girerek canlılığını kazanır. Artık bu vitrifikasyon dediğimiz hızlı dondurma saniyeler içinde 35-37 derecedeki bir embriyonun -200 dereceye kadar çok hızlı bir şekilde inmesiyle herhangi bir problem yaşamadan sağlıklı dönüşlerle gebelikler elde edilebiliyor.

Yumurta, sperm ya da embriyo dondurulması güvenli bir işlem midir? Ya da ne kadar güvenlidir? Bu konuda nasıl güvenlik sağlanabiliyor?
Çipli, elektronik şahitlik sistemi var. Gelen her hasta için sistem tarafından oluşturulan sanki bir vatandaşlık numarası gibi çiple tanımlanmış özel bir sistemdir. Kişi işleme girerken bilekliğinde taşıdığı çipli sistemi okutur. Her odadaki ekranda, o kişinin kim olduğu varsa eşinin kim olduğu, doktorunun kim olduğu ortaya çıkar. Hasta da, doktor da birebir kimlikle karşı karşıya kalır. Bu şekilde güvenli bir ortam var. Laboratuvara döndüğümüzde bu kişi ameliyathanede işlemi bittiği anda laboratuvarda kullanılacak ek ekipmanlarda da aynı çipin ekipmanın altında ve kapaklarında sisteme dahil olan aynı çip ve numarayla saklanır. Ve oradaki işlemi yapan kişi sisteme okuttuğunda yine aynı kişinin kimliği ile eşleşiyor. Kısacası burada herhangi bir hatanın olma imkanı yoktur.

Dondurulan yumurta, embriyo ya da spermi başka bir yere transferi mümkün olabilir mi? Yoksa sadece verdikleri merkezde mi muhafaza edilmeli?
Teknik olarak var olan şu anki teknoloji 17 saate kadar transfer yolculuğa izin verir. Ama gümrük geçişinde şu an sorun yaşanabiliyor. İstanbul’dan başka bir şehre, başka bir merkeze kısacası Türkiye içinde transferde herhangi bir problem olmamaktadır.

Tüp bebek tedavisi yaptırmayı düşünen, sperm, yumurta ya da embriyo dondurmayı isteyen kişiler, çiftler de olabilir. Yurtdışında yaşayan bir kişinin Türkiye’de bu tür işlemleri yaptırabilmesi embriyo, sperm ve yumurta dondurabilmesi mümkün mü?
Yurtdışında yaşayan bir kişinin Türkiye’de bu tür işlemleri yaptırabilmesi mümkündür. Yabancı uyruklu da olsa Türk vatandaşı da olsa yaptırabilir. Sadece dondurduktan sonraki her yıl o kişiden imza karşılığında tekrardan devam etmesi konusunda bir imza alınır. Kişi eğer yurt dışında ise imzaladığı dosyayı tarayıp mail yoluyla da iletebiliyor. Dondurma için izin süresi dolduktan sonra imza ile onay gerekmektedir.