Tüp Bebek Tedavisindeki Aşamalar Nelerdir?

Tüp bebek tedavisinin aşamalarını İstanbul Kadın Sağlığı ve Tüp Bebek Merkezi’nden Op. Dr. Nurettin Türktekin anlattı.

Tüp bebek tedavi öncesi kişiyi nasıl bir hazırlık süreci bekler? Örneğin; tüp bebek tedavisinden önce bırakılması gerekli bir takım ilaçlar var mı? Kadının aşırı kilosu varsa vermesini öneriyor musunuz?

Tüp bebek tedavisinde başarının anahtarı sağlam bir yumurta ve iyi bir sperm hücresi elde etmektir. Tabi ki hastanın fiziki durumu, kilo durumu, sigara içip içmediği, alkol kullanımı, farklı madde ve ilaçların kullanımı sperm kalitesini olumsuz yönde etkileyebilir. Zaten ilk görüşme ve muayenede bunlar değerlendirilir. Farklı bir hastalığı var mı? Bununla ilgili sürekli kullandığı bir ilaç var mı? Eğer varsa ve bu ilaçlar olumsuz etkileyecek kimyasallar içeriyorsa yaklaşık 6 hafta öncesinden kesilmesi gerekir. Bu sırada ilaç kesileceği için sağlık durumu etkilenir mi kendi doktoru ile de konsültasyon yapılır.

TÜP BEBEK TEDAVİSİ VE SİGARA

Tüp bebek tedavisi yaptıracak bir kadının sigara içtiğini varsayalım. Ne kadar önce sigarayı bırakması gerekir? Sigarayı bırakmasının tüp bebek uygulamasının başarısına olumlu bir etkisi var mıdır?

Yıllardır sigara içen bir kadın sigarayı bıraktığı anda hemen yarın olumlu bir etki almaz. Bunun yıllar içinde dönüşü olur. Ancak rahim içi bebeği tutacak olan bölüm durumu aniden olumluya çevirebilir.  Sigaranın yumurta kalitesine yaptığı olumsuz etki, bırakılır bırakmaz değişmez. Bu sebepten aslında hiç sigaraya başlamamış olması temel planda isteğimiz şey; ama yine de bırakması tavsiye edilir. Transfer öncesi olduğunda embriyo tutunma aşamasındaki olumsuz etkisini tamamen yok eder.

Tüp bebek tedavisinin ne gibi aşamaları vardır?

Tüp bebek tedavisi için gelen çift ile ilk görüşme yaklaşık 1 saat kadar sürebilir. Bu görüşmede muayene yapılır ve detaylı bir tıbbi öykünün alınır. Geçirmiş olduğu ameliyatlar, hastalıklar öğrenilir. Daha önce yapılmış tüm tedavilerin ayrıntıları bu ön görüşmede konuşulur. Bundan sonraki aşamalar yumurtaların ve spermin hazırlanması, yumurtaların toplanması, spermin elde edilmesi, laboratuvardaki mikro enjeksiyon, embriyoların gelişim süreçlerinin takibi ve en sonunda da embriyo transferidir. Bu süreç 17-20 günde tamamlanmış olur.

Tüp bebekte gebelik 20-25 günde belli olur mu? Onun için biraz daha zaman var mıdır?

Transferi yaptıktan sonra 10 gün daha beklemek gerekir. Çünkü embriyo tutunup bir hormon üretir ve bu hormon anne kanına karışmaya başladıktan sonra anlaşılabilir. Daha sonra anne adayından kan alınır ve test yapılır.

YUMURTALARIN UYARILMASI

Yumurtaların uyarılması her kadında gereken bir durum mudur? Bu nasıl yapılır?

Normalde bir kadın 12’li yaşlardan itibaren menopoza kadar her ay bir tane yumurta üretir. Fakat böyle bir tedavide 15-20 adet yumurta istenir. Çünkü her yumurta sağlıklı çıkmayabilir. Çıkan yumurtaların döllenme oranları yüzde 100 değildir ve bunların hepsi çok olumlu gelişmeyebilir. Örneğin eğer 15’e yakın yumurta alınmışsa yaklaşık 4-5-6 tanesi birinci kalite olarak elimizde kalır. Diğerleri yolda problem yaşayabilir, döllenmeyebilir, döllenir ama gelişiminde problem yaşayabilir ya da kötü gelişebilir. Bunları elemek için 15-16 tane yumurta almaya çalışırız.  Doğal yolla bu kadar yumurtayı elde etmek de imkansızdır. Dışarıdan hormon desteği ile yumurtalıklar uyarılır. Buna süper ovülasyon denilir. Ovülasyon bir tek yumurtanın büyüyüp çatlamasıdır; ama süper ovülasyon 3-5’ten fazla yumurtanın uyarılmasını içerir. Bu yaklaşık 9-10 gün sürer.

Op. Dr. Nurettin Türktekin

Yumurta toplama işlemi nasıl yapılır? Ne kadar sürer?

Toplama işlemi hafif bir anestezi altında olur. Yumurtalar vajinal yoldan toplanır. Ultrason probu ile vajinadan girdikten sonra yaklaşık 35 cm uzunluğunda bir iğne ile vajinal yoldan yumurtalığa ulaşılır, tek tek yumurtalar toplanır ve laboratuvara iletilir. Laboratuvar mikroskop altında yumurtanın varlığını ve sağlıklı olup olmadığını bakar.

MICROTESE İŞLEMİ

Hiç spermi olmayan  ya da sperm sayısı çok az olan erkekler var. Onlarda süreç nasıl işliyor?

Spermi elde etme yöntemleri var. İlki standart denilen kişinin mastürbasyon yoluyla sperm vermesidir. Erkek, eşiyle eş zamanlı olarak laboratuvarın hemen bitişiğinde iletişime sahip penceresi olan bir odada spermini verir. Yumurta laboratuvara girdiği anda spermde laboratuvara girer ve aynı şekilde işlemlerden geçerler. Bu yeterli sayıda spermi olan bir erkek için geçerlidir. Erkeğin ürolojik incelemeler sırasında sperm oranı araştırılır. Eğer spermi yeterli sayıda değilse, çok azsa veya sıfırsa microtese denilen bir ameliyat olur. Yumurtalık yaklaşık 2-2,5 cm bir kesi ile açılır, yumurtalık içinden canlı sperm hücresi aranır. Yüzde 60-70 oranda bulma şansı olur. Bunlar yeterli sayıda ise bir daha ameliyata gerek kalmaması için fazla olanlar dondurulur. Bu işlem genel anestezi altında yapılır. İşlem 1 saati bulabilir. Bu hafif bir anestezidir ve işlemden 1-2 saat sonra kalkıp yürüyebilir.

Daha sonra laboratuvar ortamında toplanan yumurtalarla sperm birleştiriliyor. Bundan sonra embriyo aşamasına mı geliniyor?

Ertesi gün embriyo aşaması başlar. Bugün sıfırıncı gün olarak kabul edilir. Sperm ile yumurta mikro enjeksiyon dediğimiz mikroskop altında gözün dahi göremeyeceği, bir kıldan daha ince pipetlerle birbirine zerk edilir. 16-24 saat sonra her bir yumurtanın embriyo oluşup oluşmadığı kontrol edilir. Bu aşamada 2 tane çekirdek görmek gerekir. Bir çekirdek anneye yani yumurtaya aittir. Diğer çekirdek de babaya yani sperme aittir. Bu iki çekirdeği yan yana gördüğümüz pozisyonu “döllendi” olarak kabul ederiz. Ertesi gün 2 hücre ve 4 hücre aşamasına geçer, buna ikinci gün denilir. Bir sonraki gün 3’üncü gündür 8 hücre aşamasıdır; ama kimi 7 hücrede kalır, kimi de 9 hatta 10 hücreye çıkabilir. Bunların her birinin laboratuvarda bir karşılığı vardır. Bunların kalitelendirme ölçütleri vardır. Embriyologlar bunları 1’inci, 2’inci ya da 3’üncü kalite olarak değerlendirerek sınıflar. Bunlar 5 gün boyunca takip edilir. 5’inci güne geldiğinde ise döllenme ve tutunma kabiliyetine sahip olup olmadığı hakkında bir fikrimiz olur.

TÜP BEBEKTE BEŞİNCİ GÜN TRANSFERİ

5’inci gün genelde embriyonun anne rahmine yerleştirilmesi için tercih edilen ideal dönem. Neden 5’inci gün?

Laboratuvarda aslında anne rahmini taklit eden ortamlar hazırlıyoruz. Sonuçta bir embriyo dış ortamda bir kavanozda duramaz. Çünkü şu an soluduğumuz havada yüzde 78 azot var. Bu çok yüksek bir değer. O azot embriyo için toksiktir, öldürücüdür. Bunun için özel kutucuklarda daha düşük azot, daha farklı karbondioksit, oksijen, nem ve Ph gibi aslında rahim içindeki ortamı taklit eden bir ortam hazırlanır ve burada saklanır. Şu anda teknoloji ile 6-7 gün kadar saklayabilecek ölçülerdeyiz. Oysa anne rahmi bunu 9 ay 10 gün muhafaza eder. Bundan 5-6 yıl önceye kadar teknoloji ilerlemediği için 3’üncü günden sonra embriyo ihtiyaçlarına yetişilemiyordu ve anne rahmine transfer edilmek zorunda kalınıyordu. Ama artık 6-7 güne kadar bekletilebiliyor.

Embriyo transferinde nasıl bir sınıflandırma var? Hangi yaş aralığında kaç embriyo yerleştirilebiliyor?

Sağlık Bakanlığı kurallarına göre şu anda 35 yaş altında bir kadın eğer 1 ya da 2’inci denemesini yapıyorsa 1 embriyo yerleştirilebilir. Ama 35 yaşını aştı ise veya 35 yaş altında olsa dahi 2 denemesi varsa 2 embriyo yerleştirme hakkına vardır.

Tutunmada embriyonun kalitesi, anne rahminin tutma kabiliyeti, anne adayının yaşı çok önemlidir. Yasal düzenlemeden sonra artık 1 embriyo verilebileceği için bu işlem çok daha dikkatli bir şekilde yapılır. Bu anlamda embriyo seçimi konusunda teknoloji de gelişti. Madem yasalar özel durumlar dışında 1 transfer yasa bize 1 hakkı veriyor o zaman en doğru ve sağlıklı embriyoyu bulmak önem kazandı. Artık embriyolar, embriyoskop gibi cihazlarla dışarı dahi çıkarılmadan, kameralı sistemlerle 24 saat gözlem altında tutulabiliyor.

Embriyoyu desteklediğiniz bazı vakalarda rahmin daha güçlenmesini, rahmin daha iyi tutmasını sağlamak için bazen ilaç desteği yapılır mı?

Standart tedaviler dışında ekstra tedaviler de var. Standart tedavi devam ederken rahim içine konan embriyonun tutunması ve devamlılığı için gerekli olan ilaçlar da olabiliyor. Tabi bunlar 3-4’ten fazla negatif tedavi olmuş, çok kayıpları olmuş, 3’ten fazla düşüğü olan hastalarda uygulanan ekstra tedavilerdir.

Tüp bebekte normal doğum mümkün müdür?

Tüp bebek tedavisi sonrası eğer tek bir gebelik oluştuysa ve anne yaşı da 40’ın altındaysa normal doğum olabilir. Fakat anne yaşı ileri ise zaten normal gebe kalmış olsa da sezaryen seçim oranı artıyor. Çoğul gebeliklerde de sezaryen önerilir.