Yaşlı Köpeklerde Sağlık Problemleri ve Bakım

Yaşlı köpeklerde hangi sağlık problemleri görülür ve tedavisi nasıl olur? Yaşlı köpeklerin bakımını nasıl yapmalıyız? Veteriner Hekim Furkan Kamburoğlu bu konulardaki tüm sorularımızı yanıtladı.

IRKLARA GÖRE ORTALAMA YAŞ SÜRELERİ NE KADAR?

. Hangi yaş grubundan itibaren bir köpeğe yaşlı denir? Irklara göre ortalama yaşam süreleri değişir mi?

‘‘Köpeklerde yaşlılığı, ırka göre tarif etmek gerekir. Çünkü küçük ırklar, büyük ırklar ve minyatür ırkların yaş ortalamaları birbirinden farklıdır. Özellikle giant diye nitelendirilen büyük-dev ırkların yaşam süreleri küçük ırklara göre biraz daha kısadır. Yorkshire Terrier, Maltese, Chihuahua gibi kilosu 5 kg ve altındaki köpekler mini ırk grubundadır. Fonksiyonlarında özellikle ortopedik olarak daha az problem yaşadığımız gruptur ve ortalama yaşam süreleri 13-15 yıldır. Large dediğimiz büyük ırk köpeklerde ortalama yaşam süresi ırka bağlı olarak değişmekle beraber 10-13 yıldır. Dev ırklardaysa ortalama 8-10 yaş arasındadır. Danua, Newfoundland, Saint Bernard dev ırklar diye geçer. Büyük ırklar ise Alman çoban köpeği, Golden Retriever, Labrador Retriever tarzı köpeklerdir. Bir de bunların arasında medium grup vardır. 10-20 kilo arası olan Cocker cinsi köpeklerdir ve onların da yaşam süreleri ortalama 13 yıldır. Köpekler yaşlı sınıfına (geriatrik/senyör) 10 yaş üzerindeyse sokulabilir.’’

. Köpeklerin yaşını insanla kıyaslamak için yedi ile çarpmak gerekli denir. Bu doğru mu?

‘‘Halk arasında bu bire yedi olarak bilinir. Köpeklerde ortalama ilk iki yılda fizyolojik ömür çok hızlı ilerler. Örneğin bir yaşındaki bir köpek doğurganlığa erişir. İlk iki yılda 12 yaş insan fizyolojisine ulaşır. Daha sonraki her bir yılı da 4-5 yıl arası olarak değerlendirebiliriz. Bu dev ırklarda biraz daha hızlı olur.’’

YAŞLANDIĞINI GÖSTEREN FİZYOLOJİK BELİRTİLER

. Bir köpeğin yaşlandığını gösteren fizyolojik belirtiler nelerdir?

‘‘Bir köpeğin yaşlandığını gösteren fizyolojik belirtileri ortopedik, nörolojik, mental ve organ fizyolojisi olarak çeşitlendirmek gerekir. Köpekler yaşlanmaya başladıklarında organ fonksiyonları da yaşlanır. Örneğin böbreklerin filtrasyonu azalır. Beyin olarak da, MR’a gönderdiğimiz yaşlı ırklarda özellikle beyin atrofilerini gözlemleyebiliyoruz. Bunların komplikasyonları sonucunda da farklı hastalıklar meydana geliyor. Ortopedik olarak ise eklemlerde ve omurgada dejenerasyonlar izleniyor. Yaşa bağlı ankilozan spondilitler aynı insanlardaki gibi köpeklerde de gözlenir. Mini ırklarda ortopedik problemler bir miktar daha azken büyük ırklarda biraz daha fazla gözleniyor. Özellikle yaşlı diye sınıflandırılan ırklarda en çok dikkat edilmesi gereken problemlerden biri hareketlerin yavaşlamasıdır. Zaten ilk bunları gözlemleriz. Örneğin yürüyüş mesafeleri daha kısalmaya başlar. Ortalama iki saat gezmeye gidebiliyorsak onlar otomatik olarak bunu kısaltıp önce bir buçuk saate sonra bir saate düşürürler. Eski atladıkları yerlerden atlayamazlar. Erkek köpekler de yaş itibariyle ayağını kaldırıp tuvaletini yaparken ayağını kaldıramaz olabiliyorlar. Bunlar gözlemleniyorsa bir problem var demektir. Ayakların merdivenlere takılmaları bile aslında bize sinyal verir. Bunların hem farkındalıklarını arttırmak hem de nörolojik mi ortopedik mi olduğunu tek tek değerlendirmek gerekir.’’

BEYİN FONKSİYONLARI NASIL ETKİLENİYOR?

. Yaşlı bir köpekte beyin fonksiyonlarında etkilenme nasıl olur?

‘‘Daha öncesinde edindiği alışkanlıkları kaybedebilir. Mesela tuvalet eğitimini unutur. Evin içerisinde bakılan köpeklerde düzenli bir tuvalet alışkanlığı vardır. Sabah saati gelince kapının önünde oturup veya size patisiyle vurup hadi artık çıkalım der. Ama bir zaman sonra kalkıp baktığınızda ortalıkta dışkı ve idrar bulabilirsiniz. Olmaması gereken yerlere idrar ve dışkı bırakabilir. Tabii bunlar sadece mental olarak düşünülmemelidir; bazen kalın bağırsağa ya da mesanedeki sinirlere bir bası da buna yol açabilir. Dolayısıyla kaçırabilir. Bunun yanı sıra insanlarla etkileşimini azaltır. Huzursuzluklar, gece uykularında problemler başlar. Uyku mesafeleri kısalır. Anksiyetik bazı problemler ortaya çıkar. Huzursuzlukla beraber agresyon da bazı köpeklerde ortaya çıkmaya başlar. Bunlar beyindeki etkilenim merkezleriyle alakalıdır. Çünkü her şey beyinde olduğu için koku alma da görme de duyma da etkilenebilir.’’

. Köpeğimiz Diego da 13 yaşına bastı. Kafa sallamaya başladı. Bu da yaşa mı bağlıdır yoksa altında başka şeyler de yatabilir mi?

‘‘Kafa sallama davranışına bir vestibüler bozukluktan (denge sinir iltihabı) tutun beyindeki kötü oluşumlar, nörolojik iletim problemleri de neden olabilir. Burada bize yol gösterecek en büyük enstrüman beyin MR’dır. Kranial MR sinyallerinin izlenmesi çok önemlidir. Gerekirse ilaçlı MR uygulamalarla sinir iletimleri takip edilir. Dolayısıyla kafa sallamasının sebebi orta kulaktan olabileceği gibi kranial bölgedeki hasarlardan da kaynaklanabilir.’’

‘‘PARKİNSON GİBİ HAREKET BOZULMALARI OLABİLİR’’

. Yaşlı köpeklerde, insanlardaki gibi parkinson türü hareket bozukluklarını kapsayan birtakım sorunlar ortaya çıkar mı?

‘‘Yaşlı köpeklerde de parkinson gibi hareket bozuklukları olabilir. Aslında köpekleri insanlardan farklı düşünmemek gerekir. Onları iki ayağının üzerine kaldırıp aynaya bakıyorsunuz gibi düşünürseniz organ yerleşim yerlerimizin birçoğunun hemen hemen aynı olduğunu söyleyebiliriz. O yüzden parkinson gibi yakalandığımız hastalıklar da hemen hemen aynı diyebiliriz. Belki daha veteriner tıbbı bunları ispat edemeyebilir ama çekilen görüntüleme sistemleri ve yapılan tetkikler bunu destekler.’’

VETERİNERE HANGİ DURUMLARDA BAŞVURULMALI?

. Yaşlı köpekleri olanlar ne tür durumlarda bir veteriner hekime başvurmalılar?

‘‘Aslında problemi beklemeden de bazı kontroller yapılmalıdır. Örneğin büyük ırklarda 10 yaş ve sonrasında, dev ırkta 7 yaş ve sonrasında, mini ırkta da 12-13 yaş sonrasında altı ayda bir kontrollerinin yapılmasını daha çok isteriz. Her zaman erken teşhis erken tedavi demektir. Mesela gezme sürelerinizin kısalması bir sinyaldir. Köpeğinizde bir fıtık göstergesi varsa ağrı duyacağı için kendini yavaşlatır. Oyun egzersizlerini kısaltması, geceleyin huzursuzluk ve uyku problemi çekmesi gece öksürüklerinin artması da birer sinyaldir. Gece öksürüklerinin nedeni, batında herhangi bir kitle vs. varsa diyaframa baskı yapması olabilir. Bu da onu uyutmayacaktır. Gece huzursuzlukları, geceleri dönem hareketleri, koordinasyon problemleri, iştahsızlık, genel durum bozuklukları, görme bozuklukları, göz tansiyonu, katarakt bunların hepsi bizde olduğu gibi onlarda da vardır. Bunlar da yaşa bağlı deformiteleridir. Bizim görevimiz erken tedbir alıp yaşayacağı süreyi daha konforlu hale getirmektir. Dolayısıyla bu tarz durumlarda muhakkak bir hekime başvurmaları gerekir.’’

YAŞLI KÖPEKLERİN BESLENMESİ

. Yaşlı köpeklerin beslenmesinde nelere dikkat edilmelidir? Yaşlılıkta, insanlardaki gibi  iştahları da etkilenir mi?

‘‘Köpekler yaşlandıkça metabolizma yaşı da ilerler ve metabolizmanın ihtiyacı düşer. Kedilerde bu biraz daha farklıdır. Köpeklerin ihtiyacı düştüğü için biraz daha proteinden ve enerjiden daha düşük gıdalarla beslenirler. Bunun dışında köpeklerde farklı bir mental problem olduğunda yeme içme azalmak yerine tam tersi artabilir. Daha fazla yemek tüketimi hatta bilinçsizce yemek tüketimi olabilir. Ama beslenmesinde ırkına ve yaşına uygun özel birçok hazır gıdalar vardır. Zaten yaşına uygun mamayı kullanmalarını öneriyoruz. Yaşa bağlı olarak organ fonksiyonlarında bir problem gözlenebilir ama böbrek, karaciğer, pankreas gibi metabolik problemlerde de özel, reçeteli diyetleri kullanmalarını isteriz.’’

. Köpek o hastalık gereği verilen özel mamayı yemiyorsa yapılması gereken nedir?

‘‘Bu en çok yaşadığımız problemlerden biridir. Burada kar zarar ilişkilerini tartışmak gerekir. Yani hastanın o anki anı değerlendirilmelidir. Vereceğimiz gıdanın ona faydası ve yapacağı zarar ne olacaktır. Diyetler çok lezzetli olmadığı için pek çok köpek ve kedi aynı tepkiyi vermektedir. Hasta sahipleri, aç kalıyor, diye endişelense de, bir-iki gün açlıktan bir şey olmaz biraz zorlayalım, diyebiliyoruz. Bizler hekim olarak diyetin uygulanması yönündeyiz ama hastanın genel durumu kötülüyorsa farklı uygulamalar da yapılabilir.’’

‘‘YAŞLI KÖPEK ANESTEZİ ALABİLİR’’

. Peki yaşlı bir köpekte birtakım problemler çıkıp cerrahi gerekirse ve anestezi de vermek sakıncalıysa burada tedaviye yaklaşım nasıldır?

‘‘Öncelikle hastanın genel durumunu çok iyi analiz etmek gerekir. Yaşlı köpek anestezi alabilir. Yaşlı köpek anestezisi protokollerimiz vardır. Onun sağlığını koruyacak şekilde metabolizmasını kontrol ederek bu anestezi verilir. Burada yapılacak işlem çok önemlidir. Örneğin eğer bir hasta yaş itibariyle ortalama fizyolojik ömrünü tamamladıysa ve hastada on adet fıtık varsa bu fıtık cerrahisini yapmak çok makul değildir. O yüzden kar zarar ilişkisini hastanın durumuna göre değerlendirmek gerekir. Ama hastanın fizyolojik ömrü daha buna elverişliyse ve yapılacak cerrahi de buna müsaade ediyorsa anestezi verilerek ameliyatı yapılır. Kalp hastası da olsa farklı yaşta da olsa gerektiği şekilde anestezisi uygulanır.’’

. Yaşlı köpek anne babaları genelde neleri merak edip size soruyorlar?

‘‘Genelde sorular ortopedik problemler, yavaşlaması, merdiven çıkarken zorlanması veya kardiyolojik problemlerle ilgili oluyor. Yaşlı köpek sahipleri, artık yürüyemiyoruz, merdiven çıkamıyor, eskisi gibi oyun oynamıyor; iştahı azaldı veya bilinçsizce fazla gıda tüketiyor, çok su içiyor, çok idrara çıkıyor gibi sorunlarla geliyorlar. Ayrıca böbrek veya diyabet gibi metabolik problemleri soranlar da var. Bunun dışında geceleri öksürmeye başladığını veya eskisi gibi efor sarf edip oyun oynayamadığını belirtiyorlar. Bu tip durumlarda kardiyolojik, ortopedik veya metabolik olarak da değerlendiriyoruz.’’

‘‘PALYATİF BAKIMIN AMACI SON GÜNLERİNİ İYİ GEÇİRMESİNİ SAĞLAMAKTIR’’

. Köpeklerde palyatif bakımı gerektiren durumlar nelerdir? Palyatif bakım merkezi köpekler için var mı?

‘‘Palyatifteki amaç onu iyileştirmek değil; aynı insanlardaki gibi, yaşam konforunu sağlayarak son düzlüğü iyi geçirmesini sağlamaktır. Hastada çoklu organ yetmezliği veya birçok organa metastaz yapmış bir tümör olabilir; kardiyorenal yetmezliğe girmiş ve yaşı artık elverişli olmayabilir;  diyalize edilemiyordur, kardiyolojik yönden kalp kası artık çok ilerlemiştir; bu tip hastada verilen ilaçlarla ağrısını sızısını hissettirmemek önceliklidir. Yatalak olan hastalarda beslenme ihtiyaçlarını sağlamak, temizliğini yapmak zor olur belki ama ailesiyle koordineli olarak yaraların pansumanları yapılarak, ağrıları ve enfeksiyon düzeyi kontrol edilerek o terminal dönemi daha rahat geçirmesi sağlanabilir. Palyatif bakım merkezi köpekler için bildiğim kadarıyla şu an yok. Ama gelecekte muhtemelen olacaktır.’’

‘‘HASTA YAŞLI KÖPEKLERİN UYUTULMASI ZOR BİR KARAR’’

. Palyatif dönemdeki hasta yaşlı köpeğin uyutulup uyutulmaması konusunda hekimlerin duruşu nasıldır? Ailelerin yaklaşımı nasıl olmaktadır?

‘‘Ötenazi, yani uyutulması zor bir karardır. Çünkü ailenin bir bireyi oluyorlar ve o bireyi o evden göndermek kadar zor bir şey yok. Hastalıklı dönem, aile için her zaman zor bir dönemdir. Bu dönem aileyle koordineli olarak hasta acı çekmediği müddetçe devam eder. Eğer ki hasta artık bilincini yitirmiş ve çok yüksek ağrıları varsa, beslenemiyor ve kendi fonksiyonlarını yerine getiremiyorsa, tuvaletlerini altına yapıyor ve artık sahibi bakamıyorsa, yaralar açılmış ve sürekli enfeksiyonluysa ve de düzelemeyecekse biz o zaman o yolu açmayı tercih ediyoruz. Bizim için de zor oluyor; çünkü o hastayla biz vedalaşıyoruz.’’

‘‘KÖPEK SAHİPLENMEK ORTALAMA 15 YIL SÜRECEK BİR MACERA’’

. Aileler köpek tercih ederken hangi faktörleri dikkate almalılar? Evde bir çocuk ya da yaşlı olması ya da bahçeli bahçesiz olması etkili midir?

‘‘Öncelikle bunu gerçekten istediklerinden emin olmalılar. Çünkü bu ortalama 15 yıl sürecek bir macera. Tuvaletinden yemeğine, gezmesinden sağlığına kadar her şeyiyle size bağımlı olacak. Ailelerin evlerindeki yaşam koşulları, onlara ayırabilecekleri zaman çok önemli. Bir köpeği almak sadece ona yemek vermek değildir. Çocuklarının isteği üzerine evcil hayvan sahiplenmeyi isteyen kişiler de oluyor. Ama aile sevmiyorsa bizce olmaz. Çünkü çocukların isteği maalesef bir zaman sonra gidiyor. Ailenin bunu gerçekten benimsemesi ve istemesi gerekiyor. Köpek sahiplenmek isteyenlere, yaşam koşulları, evleri apartman mı, müstakil mi, köpeğin ırkı, boyutu birlikte değerlendirerek belli tavsiyelerde bulunuyoruz. Seyahat bile çok önemli. Çünkü sık seyahat eden bir aileyse yanına belki mini ırk köpeği alıp götürmesi çok daha kolay ama büyük ırk bir köpeği götürmesi çok kolay olmuyor. O yüzden büyük ırk sahiplendiyse bulunduğu lokasyonda bırakabileceği birinin ya da otelin olması önem taşıyor.’’

‘‘DÜZENLİ KONTROLLERİ YAPTIRILMALI’’

. Yaşlı köpeklerde bakım ve sağlık problemleri üzerine başka neler söylemek istersiniz?

‘‘Özellikle bir problem olmasını beklemesinler. Belli ırklarda belli bir yaşa geldiklerinde düzenli olarak check up profillerini yaptırmalarından yanayım. Kardiyolojik, ortopedik ve nörolojik kontrollerini hekimleriyle görüşüp senyör dediğimiz yaşlı köpeklerde altı ayda bir ya da hekiminin düzenlediği yılda bir belli parametreleri organların kontrollerinin düzenli yapılması lazım. Kendi ekonomik koşullarına göre beslenmelerini de doğru yapmaları gerekiyor. Yaşa ve ırka uygun beslenme çok çok önemlidir. Çünkü bunların hepsi metabolizmayı ve organ fonksiyonlarını gelecekte etkileyecek şeylerdir. Ve son zamanlarında da olsun bol bol zaman geçirsinler.’’