Yaşlılar Anestezi Alamaz Diye Düşünmeyin!

Ameliyat olması gereken her yaşlı hasta anestezi alabilir mi? Yaşlı hastalarda tercih edilen anestezi yöntemleri nelerdir? Genç hastalara oranla yaşlıların anestezi ilaçla­rına karşı vücutlarının etkilenme ve tepki mekanizmaları nasıldır? Yaşlı hastalarda genel anestezi uygulamasının alzheimer gibi demansla ilgili hastalıkları tetiklediği doğ­ru mudur? Yaşlılarda genel anestezinin riskleri nelerdir? KOAH, diyabet ve hipertansiyon gibi kronik hastalıkları olan yaşlılar ameliyata ve anesteziye nasıl hazırlanmalı­dır? Yaşlılarda anesteziden uyanma aşamasında ne gibi problemler görülebilir ve bunlara karşı hangi önlemler alınmalıdır? Alzheimer hastalarında genel anestezinin ne gibi zorlukları vardır? İleri yaştaki kişilere bölgesel anestezi uygulamalarında nelere dikkat edilmelidir?

Merak edilen bu tür soruları Türk Anesteziyoloji ve Reanimasyon Derneği İkinci Başkanı ve aynı zamanda Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Anesteziyoloji ve Reanimasyon Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Güner Kaya yanıtlıyor.

Sağlık Adası Yayınları’ndan çıkan, gazeteci Esra Kazancıbaşı Öztekin ile Nihal Yazan’ın anestezi, yoğun bakım ve ağrı tedavisi konusunda uzman 15 hekimle yaptığı söyleşilerden oluşan ‘‘Sorular ve Yanıtlarla Anestezi’’ kitabında yer alan röportajın işte bazı bölümleri:

. Çoğu kişi, yaşlı hastalarda ameliyatın riskli olduğunu ve yaş­lıların genel anestezi alamayacağını düşünür. Bu doğru mudur?
“Yaşlılarda kalp hastalığı, düşmelere bağlı kalça kırığı, katarakt gibi ameliyatlara daha fazla ihtiyaç duyulur. Örneğin katarakt, yaşla ortaya çıkan fizyolojik bir süreçtir. Tansiyon yüksekliği ve beyinde dolaşım yetersizliği gibi nedenler dolayısıyla yaşlılar düşmeye de meyillidirler. Kemiklerde erime de olduğu için yaşlılarda düşmeye bağlı kalça kırığı riski yüksektir. Cerrahi tedavi gerektiren bu tür durumlarda yaşlı has­taların genel anestezi alamaması söz konusu değildir. Ameliyat olması gereken her yaşlı hasta genel anestezi alabilir. Hatta acil vakalarda, hasta çok kötü durumda olsa bile genel anestezi uygulanmak durumunda kalınabilir.

Bugünkü koşullarda cerrahi girişim yapılan her dört hastadan bir tanesi yaşlıdır. Genel olarak dünya nüfusu yaşlandığından bu rakam ileri yıllarda daha da artacaktır.”48

YAŞLI HASTALARDA TERCİH EDİLEN ANESTEZİ YÖNTEMLERİ

. Yaşlı hastalarda daha çok hangi anestezi yöntemleri tercih edilmelidir?
“Yaşlı hastada tercih edilecek anestezi yöntemi, hastanın genel sağlık durumuna, geçireceği ameliyatın yerine, büyüklüğüne, süresine ve hastayı ne kadar travmatize edeceğine bağlı olarak değişir. Ayrıca anestezi uzmanının tecrübesi ve bulunduğu hastanenin ameliyathanesi ile yoğun bakımının sağladığı olanaklar da dikkate alınır. Anestezi uzmanı bütün bu bilgilerin ışığında hastayla ve gerekirse hastanın yakınıyla konuşarak hangi anestezi yönteminin uygulanacağına karar verir. Bu yöntem, genel ya da bölgesel veya hem genel hem bölgesel anestezi olabilir. Hastanın belden aşağısı spinal ya da epidural aneste­ziyle uyuşturulabilir. Sadece bacakların ya da kolların uyuşturulması da söz konusu olabilir. Bazı vakalarda bunların birlikte uygulanması gündeme gelebilir. Hem genel hem de bölgesel anestezinin birlikte uygulanması son 15-20 yıldır tercih edilmektedir ve bu yöntem hastaya çok büyük avantajlar getirmektedir.”

HER YAŞLI HASTA ANESTEZİ ALABİLİR Mİ?

. Yaşlılıkta genel anesteziye engel teşkil eden ne gibi durumlar olabilir? Hangi hastalar anestezi alamaz?
“Hastanın genel durumuna ve ameliyat ihtiyacına göre her hasta anestezi alabilir. Ama yaşlı bir hastada ameliyat gerektiren sağlık prob­leminin dışında; astım, KOAH ya da diyabet gibi yandaş hastalıklar varsa, bunlar mümkün olduğu kadar operasyon öncesinde tedavi edilmeye çalışılır. Örneğin hasta diyabetik ise kan şekeri uygun düzeye getirilir. İnsülin kullanmıyorsa insüline başlanması gerekebilir. KOAH mevcut ise ve enfeksiyonu da varsa önce enfeksiyon tedavi edilir. Bronşları genişletecek ilaçlar verilerek ve göğüs egzersizleri yaptırılarak akciğerler ameliyata hazırlanır. Kalp damar hastalığı söz konusu ise, hasta kardiyoloji uzmanına yönlendirilir. Eğer, gerekirse önce kalp ameliyatı ya da stent uygulaması yapılabilir. Hastanın ameliyatı acil değilse, sağlık durumu olabilecek en iyi konuma getirildikten sonra operasyona alınır. Ama acil gelen; örneğin bağırsaklarında tümör olup kanayan, safra kesesi delinmiş, kalçası kırılmış bir yaşlı söz konusu ise, yandaş hastalıkları tedavi etme şansı yoktur. Böyle acil hastalar, bütün riskler değerlendirildikten sonra en kısa sürede hazırlanarak ameliyata alınırlar.”

“YAŞLILARDA İLAÇLARA DUYARLILIK ARTAR”

. Yaşlı hastaların genç hastalara oranla anestezi ilaçlarına karşı vücutlarının etkilenme ve tepki mekanizmaları nasıldır?
“Yaşlılarda ilaçlara duyarlılık artar ve atılımı yavaşlar. İlaçların or­ganizmada oluşturduğu hasar riski de yükselir. Bunun sebebi yaşlılıkta vücuda alınan ilaçların dağılmasını, parçalanmasını ve atılmasını sağ­layan sistemlerin ve karaciğer-böbrek gibi organların fonksiyonlarının gerilemesidir.

Yaşlılıkta vücut sıvısı, kas dokusu, kan proteinleri azalır; buna karşın yağ dokusu fazlalaşır. İlaçların etkilediği beyin gibi organların fonksiyonları da zayıflar. Bu faktörlerin etkisiyle pek çok ilacı birara­da alan yaşlı hastalarda ilaçlara karşı tolerans düşer. Dolayısıyla yaşlı hastalara anestezi ilaçları dikkatle, dozları azaltılarak ve alınan cevaba göre ayarlanarak verilmelidir.”

YAŞLILARDA ANESTEZİ ALZHEIMER RİSKİNİ ARTTIRIR MI?

. Yaşlı hastalarda genel anestezi uygulamasının alzheimer gibi demansla ilgili hastalıklara yakalanma riskini arttırdığı doğru mudur?
“Yaşlı hastaların alzheimer gibi demansla ilgili hastalıklara yaka­lanma riskini sadece anesteziye bağlamak yanlış olur. Çünkü hastanın ameliyat geçirmesi, anestezi alması zaten bir strestir ve bu stres has­tanın bilişsel fonksiyonlarını etkileyebilir. Yaşlı hastalar, beyin sinir hücrelerinin kendi arasındaki iletişim hormonları da azalmış olduğu için, bir uyku bozukluğundan bile çok etkilenirler.

Ameliyat gerekti­ğinde hastanın alışkın olduğu ortamdan farklı ve yabancı bir ortama gelmesi, ameliyatın kendisinin vücutta yarattığı etkiler ve bu dönemde verilen pek çok ilaç, hastanın bilincinin bozulması için yeterli sebep olabilir. Ama bunlar genellikle geçici sebeplerdir. Ayrıca hastada bi­lişsel bozukluk ameliyat öncesi de başlamış olabilir ve bunlar ameliyat sonrasında biraz daha fazla ortaya çıkabilir. Bazı bilişsel bozukluklar ameliyat sonrası kısa dönemde olur ve geçer. Ancak bazı bozukluklar biraz daha uzun sürebilir

Toplumda bilişsel bozuklukların ‘genel anesteziyle ameliyat olan yaşlı hastalarda ortaya çıkacağı, bölgesel (rejyonal) anestezi de ise böyle bir riskin bulunmadığına dair yaygın olan bir kanı vardır. Oysa bu yanlıştır. Ameliyat sonrası bir hafta ila üç ay içerisinde yapılan psikolojik testlerde genel ve bölgesel anestezi yöntemleri arasında fark olmadığı görülmüştür. Ancak ameliyat sırasında büyük bir kompli­ kasyon olmamışsa, anestezi de yeterince düzgün komplikasyonsuz verilmişse bilişsel sorunların ortaya çıkma riski azdır. Sonuç olarak yaşlı hastalarda sadece genel anestezi uygulamalarının alzheimer ve demans ile ilgili hastalıklara yakalanma riskini artıracağı söylenemez.”

YAŞLI HASTALARIN AMELİYATA HAZIRLANMASI

. Yaşlı hastalar ameliyata ve anesteziye nasıl hazırlanmalıdır?
“Anestezi uzmanları yaşlılarda solunum, kalp-damar, beyin, karaciğer, böbrek gibi sistem ve organlarının eskidiğini; bunların ilaçları yıkma yeteneklerinin de azaldığını dikkate alarak, hastanın tıbbi öyküsündeki en küçük ayrıntıyı bile atlamamalıdır. Hastanın kronik rahatsızları, bugüne kadar geçirdiği ameliyatlar, ameliyatlarda bir komplikasyon gelişip gelişmediği, bitkisel ilaçlar da dahil olmak üzere halen kullandığı ilaçlar ve dozları detaylı olarak öğrenilir. Bu bilgiler ışığında hastanın sağlık profili çıkarılır.

Daha sonraki aşamada hasta ayrıntılı muayene edilir. Hastanın cildi, damarları, çene eklemi ve boyun hareketleri incelenir. Eğer bölgesel anestezi uygulanacaksa omurgalarının durumuna bakı­lır. Çünkü bu bölgedeki kronik eklem hastalıkları ve kireçlenme, bölgesel anestezi uygulamasını zorlaştıran bir faktördür. Muayene sırasında hastanın nefes alma şekli dahil olmak üzere solunumu ve kalbi dinlenir. Tansiyon ve nabzına bakılır. Parmağa takılan ‘nabız oksimetresi’ denilen minik alet ile hemoglobinin oksijen ile birleşme yüzdesi kontrol edilir. Böylece hasta hakkında genel bir bilgi sahibi olunarak hangi tetkiklerin isteneceğine karar verilir. Bu tetkikler hasta için planlanan anesteziyle ilgili yol gösterici olacaktır. Ayrıca ameliyat sonrasında karşılaşılacak komplikasyonlara karşı elde bir başlangıç noktası da bulunacaktır.

Günümüzde tıp dünyasında hekimlere fazla yol gösterici olmayan, hem hastaya hem de ekonomiye külfet getirecek tetkiklerden kaçınıl­ması gerektiğine inanılmaktadır. Dolayısıyla elektro, üre, kreatinin, şeker, kan sayımı, kanama pıhtılaşma testleri ameliyat olacak yaşlı hastalardan istenilen başlıca rutin tetkikler arasında yer almaktadır. İdrar tahlilleri de bu listeye eklenmektedir. Her yaşlı hastanın sağlık durumuna ve yandaş hastalıklarına göre ayrıca ilave başka tetkikler de istenebilmektedir. Ek tetkikler, yaşlıların sahip olduğu hastalığın derecesine, geçireceği ameliyatın aciliyetine ve büyüklüğüne bağlıdır.”

YAŞLILARDA GENEL ANESTEZİNİN RİSKLERİ

. Yaşlı hastalarda genel anestezinin riskleri nelerdir?
“Yaşlı hastalarda solunum, kalp-damar, beyin ve sinir sistemlerin­de gerilemeler olduğu için anestezinin riskleri de yüksektir. Örneğin vücuttaki sıvı dengesinin, yağ-kas oranının değişmesi bile yaşlı hastanın ilaçlara karşı toleransını azaltmaktadır. Yaşlılıkta KOAH, kalp, hipertansiyon ve diyabet gibi kronik hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlarla anestezi ilaçlarının etkileşimi söz konusu olmak­tadır. Asıl problem ise beynin yaşlanmasıdır. Az önce belirttiğim gibi beyin kitlesinin, beyin sinir hücrelerinin ve sinirler arasındaki iletim hormonlarının azalmasına bağlı olarak yaşlı hastalarda anestezi ilaçlarının etkileri daha fazla olabilmektedir. O nedenle ilaçlar küçük dozlar halinde ve yapacağı etkiler gözlenerek verilmelidir. Hastalarda tansiyon yükselmesi, düşmesi gibi durumlar görülebilir. Ölüm riski ise hastanın genel durumuna, geçireceği ameliyata, ameliyatın hangi koşullarda yapılacağına göre değişmektedir.

Yaşlıların cildinin çok incelmesi de bazen cildin kolay sıyrılması, kanaması gibi problemleri beraberinde getirir. Bu konuda çok dikkatli olmalıdır. Ayrıca damar sertleşmesi nedeniyle yaşlıların damarlarına girmek de zor olabilir.”

KİTAPTA YANITLARI YER ALAN DİĞER SORULAR

• “Yaşlı hasta” denilen gruba hangi yaş grubundaki kişiler girer?

• Yaşlılıkta vücutta ne gibi değişiklikler olur?

• Yaşlılarda genel anesteziye bağlı komplikasyonlar hasta anestezi altındayken mi yoksa uyanma ya da gözetim aşamasında mı daha fazla ortaya çıkar?

• Yaşlı hastalara anestezi uygulamalarında özellikle nelere dikkat edilmelidir?

• Yaşlı hastalar, orta ya da genç yaştaki kişilere kıyasla genel anes­teziden daha mı zor uyanırlar?

• Yaşlı hastalarda anesteziden uyanma aşamasında ne tür prob­lemler görülebilir ve bunlara karşı hangi önlemler alınmalıdır?

• PACU ya da diğer deyimle “Ameliyat Sonrası Bakım Ünitesi’nin” yaşlı hastaların ameliyat sonrası takibindeki önemi nedir?

• Hangi yaşlı hastalarda ameliyat sonrasında yoğun bakım ihtiyacı daha çoktur?

• Ameliyat sonrasında yaşlı hastalarda ağrı kontrolü nasıl ya­pılmalıdır? Yaşlılar ağrıyı genç hastalara göre nasıl yaşamakta ve tedaviye nasıl yanıt vermektedirler?

• Yalnız yaşayan, hafıza problemi olan yaşlılarda ve alzheimer hastalarında genel anestezi uygulamalarının ne gibi zorlukları vardır?

• Yaşlı hastaların ailelerinin anesteziyle ilgili ne tür önyargıla­rını gözlemliyorsunuz? Ameliyat olması gereken yaşlı hastaların yakınlarına ne gibi önerilerde bulunmak istersiniz?

• Bölgesel anestezi hangi yaşlı hastalarda tercih edilen bir yön­temdir?

• Yaşlı hastalara bölgesel anestezi uygulamalarında nelere dikkat edilmelidir?

• Geroanestezi ne demektir? Geroanestezinin yaşlılara anestezi uygulamalarında nasıl bir önemi bulunmaktadır?

ANESTEZİ KİTABINDA YER ALAN DİĞER KONULAR

Sağlık Adası Yayınları’ndan çıkan ‘‘Sorular ve Yanıtlarla Anestezi’’ kitabında ameliyata hazırlık döneminde yapılması gerekenlerden genel, bölgesel ve lokal anesteziye kadar pek çok konu yer alıyor. Çocuklarda, yaşlılarda, kalp ve KOAH hastalarında anestezi uygulamalarıyla ilgili bilgilendirici söyleşiler bulunuyor.

Gazeteci Esra Kazancıbaşı Öztekin ile Nihal Yazan’ın imza attığı kitap, Türk Anesteziyoloji ve Reanimasyon Derneği’nin katkılarıyla hazırlandı. 15 hekimle söyleşi yapılan kitapta, anestezi, yoğun bakım ve ağrı tedavisiyle ilgili merak edilen yüzlerce sorunun yanıtı yer alıyor:

. Anestezi Nedir, Ne İşe Yarar?

. Güvenli Anestezi Nedir?

. Anestezi Uzmanları Neler Yapar?

. Genel Anestezi

. Bölgesel Anestezi

. Sedasyon

. Lokal Anestezi

. Özellikli Durumlarda Anestezi

. Çocuklarda Anestezi

. Yaşlılarda Anestezi

. Kalp Hastalarında Anestezi

. Diş Tedavilerinde Anestezi

. Hamilelikte Anestezi

. Ağrısız Doğum

. Anestezi Uzmanınız ve Siz

. Hastaların Sorumlulukları

. Ameliyat Dönemi (Perioperatif) Bakım ve Tedavi

. Anestezi Uzmanınız Hep Yanınızda!

. Palyatif Bakım

. Anestezi ile İlgili Yanlış Bilinenler

. 23 Soruda Anestezi

. Vücudun Alarm Sinyali: Ağrı

. Ağrıları Dindiren Bölüm: Algoloji

. Girişimsel Ağrı Tedavisi

. Kanser Ağrılarının Tedavisinde Girişimsel Yöntemler

. Ağrı Tedavisinde Doğrular-Yanlışlar

. Kemoterapiler Bu Yöntemle Daha Güvenli

. Kalp-Akciğer Canlandırması

. “Hayata El Ver”

KİTAPTA RÖPORTAJI YER ALAN UZMANLAR

Kitapta anestezi, yoğun bakım ve ağrı tedavisi konularında söyleşileri yer alan hekimlerin isimleri soyadı sırasına göre şöyle sıralanıyor:

Prof. Dr. Zekeriyya Alanoğlu,  Prof. Dr. Neslihan Alkış, Prof. Dr. Mustafa Bayar, Prof. Dr. Hülya Bilgin, Prof. Dr. Güner Kaya, Prof. Dr. Yüksel Keçik, Prof. Dr. Hasan Koçoğlu, Prof. Dr. Ercan Kurt, Prof. Dr. Ömer Kurtipek, Dr. Fikret Kutlu, Prof. Dr. Feyhan Ökten, Prof. Dr. Gül Köknel Talu, Prof. Dr. Emine Nur Tozan,  Doç. Dr. Tuğhan Utku ve Prof. Dr. Dilek Yörükoğlu.

www.sagligimicinhersey.com portalıyla aynı adı taşıyan sağlık kitapları serisinin beşinci kitabı olan “Sorular ve Yanıtlarla Anestezi”ye D&R mağazaları başta olmak üzere kitapevlerinden ulaşabilirsiniz. Kitabı ayrıca D&R web sitesi ve İdefix başta olmak üzere online kitapevlerinden de temin etmek mümkün.

Sağlığım İçin Her Şey Sağlık Kitapları Serisi’nin “Sorular ve Yanıtlarla Hepatitler”, “Sorular ve Yanıtlarla Göz Hastalıkları”, “Sorular ve Yanıtlarla Diyabet” ve ‘‘Sorularla ve Yanıtlarla Romatoid Artrit’’ konulu kitapları da bulunuyor.