Yumurta ve Sperm Dondurma Yöntemleri

Yumurta ve yumurta dokusu dondurma yöntemi nasıl yapılır? Yumurta dokusu dondurma yöntemi kimlere önerilir? Yumurta dokusu nasıl dondurulur? Sperm ve sperm dokusu dondurma yöntemi nasıl yapılır? Dünya’da ve Türkiye’de yumurta dondurma yönteminde ne gibi gelişmeler vardır? Yumurta ve sperm dondurulmasında embriyoloji laboratuvarının önemi nedir? Embriyo dondurma yöntemi kimlere önerilir? İstanbul Kadın Sağlığı ve Tüp Bebek Merkezi Embriyolog Sevil Ünal, Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

.  Yumurta dondurma ile yumurta dokusu dondurma yöntemi aynı şey midir yoksa birbirinden farklı mıdır?

‘‘Yumurta dondurma ile yumurta dokusu dondurma iki farklı uygulama yöntemleridir. Yumurtalık dokusu (over dokusu) dondurmada, cerrah bir işlemle laparoskopik olarak kadının overlerinden sadece bir kabuk gibi ince bir tabaka alır ve o dondurulur. Ama yumurta dondurmada ilaçlarla hastada daha fazla yumurta geliştirilmesi sağlandıktan sonra yumurta toplama işlemi yapılır. Çok hafif bir anestezi altında yapılan bir işlemdir. Yumurta toplama işlemi yapıldıktan sonra yumurtaların dondurulması söz konusudur. Fakat hedef olarak bakılırsa ortak hedefe hizmet eden iki işlemdir.’’

YUMURTA DONDURMA YÖNTEMİ KİMLERE ÖNERİLİYOR?

. Yumurta dondurma yöntemi daha çok kimlere önerilir?

‘‘Yumurta dondurma işlemi Türkiye’de son birkaç yıldır kanunlarla belirlenmiş bir şekilde uygulanabilmektedir. Dünyada da Türkiye’de de, henüz çocuk sahibi olmayan, daha çok kariyerlerine odaklanmış olan genç yaştaki kadınların ileride tekrar çocuk sahibi olmalarını sağlamak amacıyla yumurta dokusu ve yumurta dondurulabilmektedir. Bu bir sosyal endikasyondur.

Bunun bir de tıbbi endikasyon gerektiren durumları vardır. Tıbbi endikasyon ise maalesef günümüzde daha fazla dış koşullara, kimyasallara maruz kalmamızdan veya yediğimiz içtiğimiz gıdaların artık GDO’lu olmasından dolayıdır. Bazen de genetik faktörlerden dolayı genç yaşta kanser tanısı alan hastalarda kansere bağlı kullanılan kemoterapi ilaçları veya ışın tedavileri sonucunda yumurtalık dokusunun zarar gördüğü durumlar söz konusu olur. İşte bu tip durumlarda kadının tedavisinden sonra tekrar çocuk sahibi olabilmesini sağlamak amacıyla yumurta dondurma işlemi yapılarak yeniden doğurgan halin korunması amaçlanır.’’

YUMURTA DOKUSUNUN DONDURULMASI KİMLERE ÖNERİLİYOR?

. Yumurta dokusunun dondurulması yöntemi hangi kadınlara uygulanır?

‘‘Yumurta dokusunu dondurma işlemi daha çok ergenlik yaşından itibaren kanser tanısı konulabilen çocuklar için özellikle önerilir. Dolayısıyla daha genç yaşta henüz bu tedavileri olacağı belli olan hastalar için önerilen bir yöntemdir. Yumurta dokusunun korunması çok sayıda yumurtanın dondurulmasını sağlar. Ayrıca ailesel olarak genç yaşta menopoza gireceğini bilen hasta grubu vardır. Annesinde, teyzesinde erken dönem menopoz bulguları olan kadınlar, kendi erken dönem menopoza girme ihtimallerini görerek başvurmaktadırlar. Onlarda da yine yumurtalık (over) dokusu dondurularak hem daha geç yaşlarda menopoza girmeleri sağlanır hem de doğurganlıkları korunmuş olur. Dolayısıyla yumurta dondurma ve yumurtalık dokusu dondurma yöntemleri endikasyona ve kişiye özel olarak değerlendirilir.’’

 YUMURTALIK DOKUSU NASIL ALINIYOR?

. Yumurtalık dokusu nasıl alınır? Anestezi gerekir mi? İşlem ne kadar sürer?

‘‘Yumurtalık dokusunun alınması işlemi anestezi altında ve laparoskopik yöntemlerle yapılır. Ucuna kamera takılmış robotlar sayesinde karnın içi açılmadan, laparoskopik olarak girilip over dokusu alınır ve çok küçük bir dikiş atılır. Bazı durumlarda yumurtaların da tamamen çıkarılması gerekir. Mesela kadın yumurtalık kanseri olmuşsa veya rahimle ilgili bir ameliyat geçirmesi gerekiyorsa ve o bölgeye zaten cerrahi olarak bir işlem yapılacaksa, aynı zamanda o hastanın doğurganlığını da korumak amacıyla yumurtalık dokusunun bir kısmı veya gerekiyorsa tamamı alınarak dondurma işlemi yapılır.’’

Embriyolog Sevil Ünal

YUMURTA DONDURMA YÖNTEMİ DOĞURGANLIĞI KORUYOR

. Yumurtalık dokusunun ve yumurtanın dondurulması yönteminin tüp bebekle gerçekleştirilen gebeliklerin başarı şansı açısından bir fark var mıdır?

‘‘Bugünkü koşullarda yumurta dondurma işlemi çok daha başarılı giden bir sonuç elde etmemizi sağlıyor. Türkiye’de yumurta dondurma işleminde de belli kriterler var. Hastalarımız kırklı yaşlara kadar eğer sosyal endikasyonlarla yani evlenmediği için veya kariyerine odaklanarak çocuk sahibi olmamışsa yumurta dondurma için kırklı yaşlara kadar beklemesini tavsiye etmiyoruz. O hastalara eğer 30’lu yaşlarda dondurma yapabiliyorsak, onlar için bir rezerv oluşturabiliyorsak yani bir yumurta biriktirebiliyorsak şansları çok daha yüksek olacaktır. Kırklı yaşlara geldikten sonra yumurta sayısının bire ikiye üçe düştüğü durumlarda yine yumurta dondurma işlemi yapabiliriz ama daha küçük bir rezerv oluşturabiliriz. Bu da onların şansını etkileyecektir. Aslında amacımız dünyada da Türkiye’de de Avrupa’da da çok sayıda sağlık merkezinde yapılan bu işlemlerle bir bilinç oluşturmak. Fertiliteyi yani doğurganlığı korumak üzerine bir derneğimiz var. Bu derneğin de amacı ne kadar erken buna ihtiyacı olan hastalarımıza bilgilendirme yapabilirsek ve onlara ulaşabilirsek onlar ne kadar erken gelip yumurta dondurabilirler veya yumurtalık dokusu dondurabilirlerse onlar için daha avantajlı olacaktır.’’

. Dondurulan yumurta ve yumurtalık dokusu ne kadar süre saklanabiliyor?

‘‘Şu anda Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen 5 yıla kadar saklama iznimiz mevcut. Fakat 5 yılın sonunda hastalarımız, ben yumurtamın veya yumurtalık dokumun on – on beş yıl daha dondurulmasını istiyorum, deyip imza atabiliyorlar. Dolayısıyla teknik olarak hiçbir kısıtlama yok; bu süreç istediği kadar uzayabilir. Biz onları uygun koşullarda saklamaya devam ediyoruz.’’

SPERM VE SPERM DOKUSUNUN DONDURULMASI NASIL YAPILIYOR?

. Sperm dondurma ve sperm dokusunun dondurulması yöntemleri nasıl yapılıyor?

‘‘Erkekler de maalesef kadınlar gibi erken yaşlarda giderek artan bir şekilde kanser tanısı alabiliyorlar. Böyle durumlarda özellikle cerrahi hekimlerine veya üroloğa doğurganlıklarının nasıl korunacağını sormaları gerekir. Bu durumlarda da testis dokusundan yine bir ameliyatla doku alarak dondurmak söz konusu. Bazen erkeklerde sadece sperm vermeleriyle sperm dondurup saklama şansımız olabiliyor. Yine ergenlik yaşından itibaren erkek çocukların sadece sperm vermesi ve onun dondurulması ileri yaşlarda çocuk sahibi olmaları için çok ciddi faydalar oluşturmaktadır. Eğer testis dokusu donduruyorsak yine bir anestezi altında bir cerrahi işlemle yapılır. Çok küçük dokular alınır ve birkaç tüpe bölünerek, ileride bazen bir – iki hatta üç çocuk sahibi olmasını sağlayacak şekilde dondurulup yıllarca saklanabilir.’’

 TESTİS DOKUSUNUN DONDURULMASI

. Testis dokusunun dondurulması özellikle hangi hasta grubuna önerilir?

‘‘Testis dokusunun dondurulması, özellikle testisin içerisinde veya testise yakın bir bölgede kanser veya tümör tespit edilen veya bu bölgede patolojik bir yapının oluştuğu hastalara önerilir. Zaten testis dokusundan yapılan bu cerrahi işlem esnasında testisin bir miktarı çıkarılabilir. Bir kısmı patolojiye gönderilebilir. Testis dokusunun dondurulması ile zaten zor bir hastalıkla mücadele eden o hasta için daha sonraki hayatında hayata tutunmak için pozitif bir sonuç verilmiş oluyor. Hastanın, tedavisinden sonra da çocuk sahibi olabileceğini normal hayatını tekrar devam ettirebileceğini bilmesi, o hastalıkla mücadele esnasında da moral ve motivasyon sağlıyor.’’

. Yumurta ve yumurtalık dokusu dondurulması ile sperm ve testis dokusu dondurulması yöntemlerinde embriyoloji laboratuvarının yeri nedir?

‘‘Embriyoloji uzmanları aslında işin görünmeyen kısmında çalışan insanlardır. Fakat aynı zamanda hayati bir şekilde insan hayatına da değen insanlardır. Yumurta, sperm veya yumurtalık dokusu, bizim için aslında bir bebek olabilecek bir materyallerdir. Dondurma esnasında kullandığımız teknik bugün dünyanın en yüksek teknolojisine sahip camlaştırma (nitrifikasyon) dediğimiz yöntemlerle yapılan tekniklerdir. Over dokusunu, testis dokusunu ve spermi dondurabilen merkezler dünyada çok nadirdir. Sadece İsrail, Amerika ve Avrupa’da birkaç merkez vardır.’’

BAŞARI ORANI OLDUKÇA YÜKSEK

. Dondurulan yumurtanın, spermin ya da bunların dokularının çözülme şeklinde bir farklılık var mıdır?

‘‘Dondurma şeklinin ve çözme şeklinin birbirine senkronize olması önemlidir. Embriyoloji laboratuvarında dondurma hızı, dondurduğu kimyasal solüsyon gibi yöntemlerle birlikte çözme yönteminin de paralel bir şekilde olması gerekir. Böylece embriyonun da spermin de yumurtanın da canlılığını koruması sağlanır. Embriyoda bugünkü canlılık oranı yüzde 98 gibi oldukça yüksek orandadır. Yumurta dokusunda daha çok yumurta dondurmak kadında başarı getirebiliyor. Burada yumurta canlı dönse dahi embriyo gelişiminde oran daha düşük oluyor. Ama halen bu yüksek başarıyı bu yöntemlerle elde edebiliyoruz. Sperm dondurma yöntemi bunlar içerisinde en yüksek başarı sağlanabilen bir yöntemdir. Erkekler bu açıdan daha şanslılar yeter ki ihtiyacı olan bu hasta grubuna erken dönemde ulaşabilelim.’’

DONDURMA İŞLEMLERİ YAPILMADAN ÖNCE DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

. Çiftlerin ya da kadının ve erkeğin yumurta veya sperminin dondurulmadan önce nelere dikkat etmeleri gerekir?

‘‘Kişilerin, doğurganlıklarının korunmasını sağlama yönünde talepleri olduğunda başvurdukları hekime kendi durumlarını izah edebilmeleri çok önemlidir. Kadın doğumcu, genel cerrah ya da ürolog olsun hekim arkadaşlarımız bu talep karşısında mutlaka tüp bebek merkezleriyle bağlantıya geçer. Birinci amacımız zaten onların çocuk sahibi olabilmeleri için gerekli tedbirleri almaktır. Hastalarımızın bu tür talepleri doktorlarına daha fazla ulaştığı takdirde bu yöntemleri yaygınlaştırmak mümkün olacaktır. Sperm ve yumurta dondurmayla ilgili en önemli konulardan birisi de sigara kullanımıdır. Başvuran bütün hastalarımızın sigara kullanımını onlarla iş birliği yaparak azaltmaya çalışıyoruz. Mümkün olduğunca erken dönemde sigarayı bırakmalarını tavsiye ediyoruz. Bazen hastalarımızın yaşam ve beslenme şekillerini değiştirmesi gerekiyor. Kilosu olanlara veya diğer konularda yardıma ihtiyacı olanlara diyetisyenlerimiz yardım ediyor. Fakat kanser tanısı almış olan hastaların bırakmaması gereken ilaçları da var. Bizim kullanacağımız ilaçların da bu ilaçlarla çakışmayan veya bir yan etki oluşturmayan ilaçlar olması üzerine dikkat edilmesi gerekiyor.’’